Antyk
Cywilizacja grecko-rzymska rozwijająca się na obszarze basenu Morza Śródziemnego od końca III tysiąclecia p.n.e. do upadku Cesarstwa Rzymskiego (V w. n.e.)
Okres archaiczny
XII - V w. p.n.e.
stworzenie alfabetu
powstanie (w VIII w. p.n.e.) najstarszych poematów epickich przypisywanych Homerowi: „Iliady”i „Odysei”
początki teatru
rozkwit poezji lirycznej (VI w. p.n.e.) - Safona, Anakreont
rozwój filozofii - Tales, Pitagoras, Heraklit
Okres klasyczny
„złoty” V - połowa IV w. p.n.e.
powstanie najwspanialszych budowli Akropolu
rozkwit sztuki teatralnej: Ajschylos, Sofokles
rozwój filozofii: Sokrates, Platon, Arystoteles
Okres hellenistyczny
IV -I w. p.n.e.
rozwój szkół filozoficznych (epikurejczycy, stoicy)
Filozofia
Nauka zajmująca się ogólnymi rozważaniami na temat istoty i struktury bytu, ludzkiego poznania, zasad wartościowania, miejsca człowieka w świecie
Heraklit
„panta rei” (wszystko płynie)
pierwszą zasadą jest ogień
Sokrates
zasady moralne są stałe
mądrość można znaleźć w głębi duszy
zajmował się etyką
cnotę uważał za dobro bezwzględne
Platon
idealizm - rzeczywistość jest niedoskonałym odwzorowaniem świata idei
władza w rękach filozofów obdarzonych mądrością
Arystoteles
świat nie jest ani wyłącznie materialny, ani tylko duchowy
złoty środek
przy poznaniu należy kierować się rozumem
Diogenes
żył według teorii cyników
uważał, że należy wyzbyć się wszystkich tworów kultury
Epikur
przedstawiciel epikurejczyków
„carpe diem” - chwytaj dzień.
„dobrem jest przyjemność i brak bólu”
Seneka
przedstawiciel stoicyzmu
człowiekiem nie powinny rządzić namiętności, uczucia i nastroje, lecz rozum
osiągnąć szczęście to zachować równowagę duchową
Demokryt
materializm - jedynym rzeczywistym rodzajem bytu jest materia
Stoicy
ludzie nie mają wpływu na bieg wydarzeń, jedynym rozsądnym rozwiązaniem jest zaakceptowanie praw natury
człowiek powinien w życiu kierować się rozumem, a nie emocjami oraz dążyć do osiągnięcia równowagi ducha
należy zachować stoicki spokój, czyli dystans wobec wyroków fortuny
Epikurejczycy
dobre życie polega na doznawaniu przyjemności
podstawą przyjemności jest radość życia, sam brak cierpienia
należy korzystać z każdej chwili
ludzie nie powinni bać się śmierci “Dopóki jesteśmy, nie ma śmierci, a gdy ona przychodzi nie ma nas“
Hedoniści
najwyższym dobrem i celem życia człowieka są przyjemności
ważne są doznania teraźniejsze
Sofiści
prawdy obiektywne nie istnieją
Sceptycy
nie wiemy, jaka jest naprawdę rzeczywistość - wszystko jest względne
Cynicy
odrzucenie wszelkich norm społecznych - nie ma społeczeństwa, są tylko indywidualne jednostki
Sztuka
doskonałość proporcji
harmonia - warunek piękna
kanony - idealny formy i proporcje
mimesis
Kontrapost
Ukazanie sylwetki w naturalnej pozie
Wielkie Dionizje
Uroczystości religijne ku czci Dionizosa
Dytyramby
Pieśni śpiewane podczas Wielkich Dionizji
Dramat saturowy
Przedstawiał wątki mitologiczne
Komedie
Ich tematem były zabawne scenki obyczajowe z życia codziennego
Tragedia
Ukazywała zwykle losy wybitnych postaci obciążonych fatum, zmuszonych do dokonania wyboru miedzy równorzędnymi racjami
Fatum
Los, przeznaczenie
Konflikt tragiczny
Zmuszenie do dokonania wyboru miedzy równorzędnymi racjami
Ironia tragiczna
Postępowanie bohatera przybliżało jego klęskę, której starał się zapobiec
Katharsis
Oczyszczenie z emocji, które miał doznać widz poprzez śledzenie perypetii bohatera i odczucie litości oraz trwogi
Cechy literatury antycznej
decorum
podporządkowanie funkcjom
proporcjonalność
Mimesis
Dzieło obrazuje rzeczywistość, przedstawia prawdopodobnego bohatera, z którym odbiorca może się utożsamić
Decorum
Stosowność, czyli odpowiedniość formy i stylu
Podporządkowanie funkcjom
Odbiorca najczęściej znał treść dzieła, dzięki czemu mógł się skupić na przeżywaniu emocji (katharsis) lub czerpaniu rozrywki
Proporcjonaność
Harmonia elementów, umiar - przemyślana kompozycja utworów
Najwybitniejsi twórcy - Grecja
Homer
Tyrtajos
Safona
Anakreont
Ezop
Symonides
Ajschylos
Sofokles
Eurypoides
Arystofanes
Eposy: Iliada i Odyseja
Poezja tyrteńska - nawołujaca do walki
Liryka miłosna
Anakreontyki
Bajki
Treny, epigramaty
Tragedie
Tragedie: Król Edyp, Antygona
Eurypides
Najwybitniejsi twórcy - Rzym
Cyceron
Wergiliusz
Horacy
Owidiusz
Traktaty retoryczne
Epos: Eneida
Pieśni: Exegi monumentum, Do Deliusza, Do Leukonoe
Epika
Wzorce osobowe
heros
buntownik
tułacz
bohater tragiczny
Heros
nieustraszony, honorowy, bezkompromisowy
biegły w rzemiośle żołnierskim
mający posłuch wsród podwładnych
Buntownik
łamie nawet reguły ustanowione przez bogów
odważny
skłonny do poświęcenia w imię wyznawanych racji
Tułacz
konsekwentnyi uparty w pszukiwaniu drogi powrotnej
otwarty na świat
sprytny i zaradny, polega głównie na sobie
Bohater tragiczny
postawiony przed koniecznością dokoniania wyboru między równorządnymi racjami, co zawsze przyniesie złe skutki (konflikt tragiczny)
jego losem kieruje fatum (przeznaczenie), skazany na klęskę
próbując uniknąć przeznaczenia, swoim działaniem przyspiesza jego spełnienie się (ironia tragiczna)
obciążony winą tragiczną, błędnie rozpoznaje i ocenia właśną sytuację, co prowadzi do katastrofy
kieruje się dobrymi intencjami
Mit
Opowieść, w której występują bogowie, półbogowie, legendarni bohaterowie oraz nadnaturalne zdarzenia mające związek z ich działalnością. Wypowiedź zazwyczaj narracyjna, wyrażająca i organizująca wierzenia danej społeczności
Funkcje mitów
poznawcza - mity wyjaśniały pewne niezrozumiałe zjawiska
światopoglądowa - były podstawą wierzeń
sakralna - przedstawiały wzorce obrzędów, uczyły, jak czcić bogów
Podział mitów
teogoniczne - o powstawaniu bogów
kosmogoniczne - o powstawaniu świata
antropogeniczne - o powstawaniu człowieka
genealogiczne - o historii rodów
heroiczne - o bohaterach i ich czynach
Archetyp
Pierwotny wzorzec postaci, zdarzenia, motywu, symbolu lub schematu
Alegoria
Obrazy ze ściśle przypisanym znaczeniem
Topos
Motyw
Wybrane mity
o powstaniu świata
o Prometeuszu i stworzeniu człowieka
o tułaczce Odyseusza
o Orfeuszu i Eurydyce
o Heraklesie
o Jazonie i Medei (złote runo)
o Dedalu i Ikarze
o Demeter i Persefonie (Korze)
Zeus/Dzeus
Jupiter/Jowisz
władca bogów, pan nieba i ziemi
piorun
Posejdon
Neptun
brat Zeusa, władca mórz i oceanów
trójząb
Hades
Pluton
brat Zeusa, władca podziemi
berło
Apollo
syn Zeusa, bóg poezji, muzyki i wróżbiarstwa, opiekun muz
lira, drzewo laurowe
Artemida
Diana
córka Zeusa, bliźniacza siostra Apolla, patronka łowów, opiekunka dziewic
łuk i strzały
Atena
Minewra
córka Zeusa (wyskoczyła z jego rozłupanej głowy), dziewicz bogini mądrosci
włócznia, hełm i tarcza z głową gorgony, sowa
Afrodyta
Wenus
zrodzona z morskiej piany, bogini miłości i piękna
róża, mirt, gołąb
Demeter
Ceres
siostra Zeusa, matka Persefony, bogini urodzaju, patronka rolnictwa
wienie z kłosów, narcyz, mak, żuraw
Dionizos
Bachus
bóg winnej latorośli i urodzajów
wino
Eros
Amor
bóg miłości
Nike
Wiktoria
bogini zwycięstwa
skrzydła
Persefona
Prozepina
córka Demeter i Zeusa, małzonka Hadesa
kłos, owoc granatu
Hermes
Merkury
syn Zeusa, posłaniec bogów, opiekun podróżnikówi kupców, a także złodzieji
kaduceusz (laska opleciona dwoma dwoma wężami) i sandały ze skrzydłami
Hera
Junona
siostra i żona Zeusa, patronka małżeństwa oraz macierzyństwa
owoc granatu, lilia, paw
Hestia
Westa
siostra Zeusa, patronka ogniska domowego
pochodnia, ognisko
Ares
Mars
bóg wojny, konfliktu i zniszczenia
miecz, zbroja, tarcza
Hefajstos
Wulkan
boski kowal pracujacy we wnętrzu Etny, gdzie kuje pioruny dla Zeusa, bóg ognia
młot, kowadło
Kaliope
Muza poezji i filozofii
Klio
Muza historii
Melpomena
Muza tragedii
Talia
Muza komedii
Erato
Muza poezji miłosnej
Euterpe
Muza poezji lirycznej
Polihymnia
Muza sakralnej pieśni i pantomimy
Terpsychora
Muza tańca
Urania
Muza astronomii
Wybrane mitologizmy
pięta Achillesa
syzyfowa praca
róg Amaltei
nić Ariadny
stajnia Augiasza
jabłko niezgody
ikarowe loty
koń trojański
puszka pandory
bunt prometejski
miecz Demoklesa
odyseja
szata Dejaniry
Iliada
dłuższy utwór epicki pisany heksametrem
przedstawia losy legendarnych bohaterów
podniosły styl
rozpoczyna się inwokacją
stałe epitety
rozbudowane porówniania (homeryckie)
ideał herosa
boska ingerencja
tragizm kondycji ludzkiej - nieubłagane fatum
triumf sprawidliwości - klęska zasłużona
Tragedia antyczna
reguła trzech jedności
max 3 aktorów
chór - liryczny komentator wydarzeń
prolog - scena dialogowa wprowadzająca w akcję i problematykę sztuki
parodos - pierwsza pieśń chóru
epejsodion - scena dialogowa
stasimon - pojedyncza pieśń chóru
exodos - scena zamyknięta ostatnią pieśnią chóru
wina tragiczna - hamartia
fatum
tragizm prowadzący do katastrofy
ironia tragiczna
pycha - hybris
wyniosłość, surowość, powaga
Problematyka Króla Edypa
fatum ciążące nad ludzkim losem
katharsis
Horacjanizm
Dystans wobec opisywanych przeżyć
Skrzydlate słowa
Powszechnie uzywane sformułowania i zwroty
Przekłady Biblii
Septuaginta - na grekę
Wulgata - na łacinę
Biblia Jakuba Wujka - polski przekład katolicki
Biblia brzeska - polski przekład protestancki
Biblia Tysiąclecia
Wybrane księgi bibljne
Księga Rodzaju
Księga Wyjscia
Księga Hioba
Księga Psalmów
Pieśń nad Pieśniami
Listy Apostolskie
Apokalipsa św. Jana
Ewangelie
Przypowiesci biblijne
Wybrane przypowieści
o talentach
o synu marnotrawnym
o miłosiernym Samarytaninie
o siewcy
o ziarnku gorczycy
o zagubonej owcy
Motywy biblijne
raj
wygnanie z raju
przejscie przez Morze Czerwone
cierpienie
grzech
odkupienie
wędrówka
marność nad marnościami
zmartwychwstanie
apokalipsa
miłość bliźniego
Symbole i alegorie biblijne
woda
drzewo
wąż i smok
klucze
ciało i krew
korona cierniowa
arka
Dobry Pasterz
krzyż
Baranek Boży
potop
ryba
gołębica
tęcza
Cechy stylu biblijnego
apostrofy i tryb rozkazujący
przestawny szyk przydawki
powtórzenia, paraleizmy
alegoryzm
podniosły uroczysty ton
zwięzłe i dosadne słownictwo, łączące wzniosłość z potocznością
krótkie zdania, rozpoczynane przez spójniki
sentencje i aforyzmy
symbole i przypowieści
Wybrane biblizmy
zakazany owoc
Sodoma i Gomora
zmienic się w słup soli
wieża Babel
salomonowy wyrok
hiobowie wieści
manna z nieba
plagi egipskie
pocałunek Judasza
gest Piłata
sądny dzień
kainowe znamię
droga krzyżowa
ziemia obiecana
złoty cielec
miłosierny samarytanin
judaszowe srebrniki
Alfa i Omega
Antychryst
mamona
Armagedon
Golgota
trąby jerychońskie
krzak gorejacy
czterej jeźdżcy Apokalipsy
Last changed7 months ago