Nazwa epoki
Medium aevum - wieki średnie, wymyślona przez włoskich humanistów renesansowych (barbarzyński i mroczny okres zacofania)
Średniowiecze - ramy czasowe
w Europie - trwało około 1000 lat V - XV w.
w Polsce - od X do końca XV w.
476 r. upadek cesarstwa zachodniorzymskiego
1453 r. zdobycie konstantynopola przez Turków
Teocentryzm
Bóg znajdował się w centrum zainteresowania , był uznawany za najwyższą wartość
Memento mori
Pamiętaj o śmierci - przypomnienie oo tym, że życie ziemskie jest zaledwie wstepem do wieczności
Dualizm
Pogląd, zgodnie z którym żwiat jest podzielony na dwie przeciwstawne sfery: sacrum (wieczna, boska, duchowa, dobra) i profanum (doczesna, ludzka, materialna, zła)
Bóg - Szatan
niebo - piekło
dusza - ciało
cnota - grzech
światłość - ciemność
zbawienie - upadek
Uniwersalizm
Ujednolicenie
jedna religia - chrześcijaństwo
jeden jezyk - łacina
wspólne wzorce
wspólny system społeczno-polityczny - feudalizm
Feudalizm
Jednolity system społeczno-polityczny; społeczeństwo było zhierarchizowane - podzielone na stany (duchowieństwo i rycerstwo)
Symbole średniowiecza
krzyż - duchowieństwo
miecz - rycerstwo
Filozofia w średniowieczu
Pod silnym wpływem religii, zwracała się ku sprawom wiecznym
Augustynizm
Św. August
dualistyczny charakter świata
rozdzielenie pomiędzy cielesnościa a duchowością
asceza - wyrzeczenie sie ziemskich przyjemności
Asceza
Wyrzeczenie sie ziemskich przyjemności
Tomizm
Św. Tomasz
drabina bytów - ład i hierarchia
człowiek zajmuje w swiecie stałe, wyznaczone przez Stwórce miejsce
naruszenie harmonii = grzech przeciwko prawom boskim
Franciszkanimz
Św. Franciszek
wiara radosna
głoszenie ideałów ubóstwa, miłości do świata
człowiek stworzony na podobienstwo boga, dobry z natury
Scholastyka
Kierynek filozoficzny zakładający mozliwość rozumnego objeśnienia prawd wiary
Sztuka średniowiecza
charakter dydaktyczny
głosiła chwałę Boga
nasycona motywami religijnymi
Styl romański
XI - XII w.
masywne budowle z kamienia
grube mury i małe okna
półkoliste łuki
prostota i reguralność
Styl gotycki
XII - XV w.
wysoki budowle o lekkiej konstrukcji wykonane z cegły
cienkie sciany, duże okna zdobione witrażami, rozety
ostre łuki
strzelistość symbolizująca dążenie ku Bogu
Cechy literatury średniowiecznej
religijna - teocentryzm
dydaktyczna - pouczająca
parenetyczna - godne naśladowania wzorce
anonimowa
uniwersalna - po łacinie
alegoryczna - ukryte przesłanie
Wzorce osobowe
święty asceta
rycerz
władca
dama serca
Święty asceta
wyrzeka się dóbr doczesnych i ziemskich przyjemności, umartwia ciało (asceza)
poświęca czas modlitwie i służy bliźniemu
z pokorą znosi krzywdy
liczne cuda za życia
św. Aleksy w Legendzie o świętym Aleksym
Rycerz
odważny, waleczny, honorowy
wiernie służy Bogu, władcy, ojczyźnie
walczy w obronie wiary
staje w obronie czci wybranki - damy serca
hrabia Roland w Pieśni o Rolandzie
Tristan w Dziejach Tristana i Izoldy
Władca
mądry, sprawiedliwy, dobry
cieszy się autorytetem wśród poddanych
pobożny patriota
walczy z poganami
Bolesław Chrobry w Kronice polskiej Galla Anonima
Konrad Wielki w Pieśni o Rolandzie
Dama serca
pochodzi z wyzszych sfer
piękna niedostępna
platonicznie wielbiona
Izolda w
Danse macabre
Taniec śmierci - motyw przedstawiający śmierć, która w tanecznym korowodzie prowadzi przedstawicieli różnych stanów - równość wszystkich ludzi wobec śmierci
Rozmowa Mistrza Polikarpa ze Śmiercią
Ars moriendi
Sztuka umierania - motyw pokazujący jak godnie przyotować się na nadejście śmierci
Legenda o świętym Aleksym
Pieśń o Rolandzie
Sabat Mater Dolorosa
Stała Matka Boleściwa - motyw ukazujący cierpienie Matki Bożej, która stoi pod krzyżem i rozpacza na widok umierającego syna
Lament świętokrzyski
Deesis
Prośba, błaganie, modlitwa wstawiennicza - motyw pośrednictwa (Matka Boska, Jan Chrzciciel )
Bogurodzica
Najstarszy zachowany utwór poetycki w języku polskim
średniowieczna pieśń religijna - poezja meliczna (śpiewana)
polski hymn narodowy
pieśń maryjna
dotyczy wymiaru doczesnego i pośmiertnego
deesis
obraz Maryi
Archaizmy
Formy wyrazowe, które nie są współcześnie używane
Rodzaje archaizmów
leksykalne - wyrazy, które wyszły z użycia
fonetyczne - formy bez przegłosu polskiego (e-o, k-ch)
fleksyjne - inna niż współcześnie odmiana rzeczownikowa
składniowe - składnia bezprzyimkowa
semantyczne - inne znaczenie niż współcześnie
Lament świetokrzyski
przykład lamentu lub planktu, skargi, żalu
różni adresaci
sabat Mater Dolorosa
ukazanie przykładu pięknego zycia i wzoru postawy godnej naśladowania
epos rycerski
chansons de geste - pieśń o czynach (poeci zwani truwerami lub trubadurami)
opiewa heroiczne czyny na tle wydarzeń historycznych
etos rycerski
utwór parenetyczny - wzory godne naśladowania
panegiryczny charakter - przesadne wywyższanie
styl patetyczny, pełen alegorii, powtórzenia
zjawiska nadprzyrodzone
Roland jako wzór rycerza
wzór władcy - Karol Wielki
parenetyzm - pouczenie
ars moriendi
Boska Komedia
Dante Alighieri
poemat epicki (piekło - dramat; czyściec - epicki poemat opisowy; raj - poemat liryczny, hymn, traktat teologiczny)
tercyna - rodzaj strofy
utwór z pogranicza epok - poetycka summa średniowiecza
symbole i alegorie
palimpsest znaczeń (erudycyjny wykład średniowieczny wiedzy; wyraz poglądów politycznych; sugestywna wizja poetycka)
dantejskie sceny - męki piekielne
celem się wywołanie u odbiorcy przerażenia przed śmiercią
stanowi przestrogę, moralne pouczenie
św. umiera w aurze cnotliwości, ciało wydziela piękną woń
moment śmierci i pogrzebu obfituje w niecodzienne wydarzenia
Kwiatki świętego Franciszka z Asyżu
porzucił swój dobytek
żebrał i żył w pokorze
zgromadził uczniów, którzy dali początek zakonowi franciszkanów
akceptował cielesność człowieka
afirmacja świata - pełne miłośći zaangażowanie w świat, wyrozumiałość i akceptacja
antologia - oznaczającego zbieranie kwiatków lub wybór fragmentów
postawa franciszkańska
Encyklika
Orędzie napisane przez papieża, adresowane do wiernych, poruszające tematy teologiczne, polityczne, moralne czy społeczne, które dotyczą wszystkich katolikow na świecie
Antropomorfizacja
Typ metafory polegający na nadawaniu elementom świata przyrody cech ludzkich np. zdolność myślenia
Epifora
Figura stylistyczna polegająca na powtarzaniu tych samysch słów na końcu wersu lub zdania
Kronika polska
Gall Anonim
dzieła historiograficzne (dziejopisarstwo)
w kronikach opowiadano o władcach i ich czynach
Wyznania
Św. Augustyn
wyznanie grzechów jak
wyznanie wiary w Boga poprzez oddanie Mu chwały
autobiografia z elementami spowiedzi publicznej
według św. Augustyna wszystko, co istnieje, zawdzięcza swoje istnienie Bogu, On też narzuca bytom granice
zło nie jest bytem, tylko jego brakiem, jest nicością
byty materialne i duchowe
Boga uznaje za byt duchowy i najdoskonalszy
dualizm człowieka
uważał miłość za wartość najwyższą
Summa teologiczna
Św. Tomasz z Akwinu
zagadnienia należące do teologii katolickiej, natura człowieka
Wielki testament
François Villon
kwestia przemijania, niemożliwość powrotu do dawnych czasów i do dawnej świetności
rodzaj lirycznego wyznania, spowiedzi
ważne uczucia, przeżycia głównego bohatera i narratora zarazem, niż zapiski o charakterze typowo testamentowym
Gargantua i Pantagruel
François Rabelais
opowiada o losach nietypowych bohaterów, długowiecznych olbrzymów, dla których najważniejsze jest pijaństwo i obżarstwo
ukazanie ówczesnego społeczeństwa w nieco krzywym zwierciadle (karykatura)
parodia i groteska
Próby
Michel de Montaigne
prezentuje renesansowy sceptycyzm, połączony z hedonizmem
autor głosił idee tolerancji religijnej, racjonalizmu czy relatywizmu w zakresie etyki
umysł ludzki może być rozstrzygająca instancją w sprawach egzystencjalnych
Last changed7 months ago