Nazwa epoki
Immanuel Kant - wyjście człowieka z niepewności; epoka, która uwierzyła w rozum jako najlepsze źródło wiedzy i narzędzie poznawania - wiek rozumu, wiek filozofów
Ramy czasowe
Europa
lata 80. XVII w. - opublikowanie rozpraw Isaca Newtona, Johna Locke’a
rewolucja francuska 1789 - 1799
Polska
lata 40. XVIII w.
początek lat 20. XIX w. - wydanie Ballad i romansów Adama Mickiewicza
Światopogląd oświeceniowy
zmiany ustroju - absolutyzm oświeceniowy, rewolucja francuska, konstytucje, trójpodział władzy Monteskiusza
rewolucja przemysłowa - walka o prawa mieszczan, rozwój miast i edukacji
Racjonalizm
Prąd filozoficzny, etyczny, kulturowy
narzędziem poznania jest rozum
zanegowanie religii jako ideologii dającej fałszywe pojęcie o świecie
odrzucenie wiary w cuda i zjawiska nadprzyrodzone
krytyka i zakwestionowanie autorytetu Kościoła
Sensualizm
Pogląd głoszący, że rzeczywistość można poznawać za pomocą zmysłów
Empiryzm
John Locke - pogląd głoszący, że rzeczywistość można poznawać za pomocą doświadczeń
tabula rasa
ludzie podlegają prawom natury
Utylitaryzm
Pogląd głoszący, że dążenie do zaspokojenia potrzeb jednostkowych jest moralne, jeśli przynosi pożytek ogółowi
Deizm
Bóg stworzył świat i prawa nim rządzące, ale nie ingeruje w jego dzieje
Ateizm
Boga nie ma
Filozofia krytyczna
Immanuel Kant
sądy apriorytyczne - pojęcia wzorcowe
sądy aposteriotyczne - doświadczenie
poznanie rzeczy samej w sobie jest niemozliwe
Powrót do natury
Jean Jacques Rousseau
potępienie cywilizacji, postępu i nauki
miarą człowieczeństwa nie jest rozum lecz wartości moralne
człowieka ościeca serce i głos sumienia
powrót do natury
Liberalizm
Wolter
prawo naturalne podstawą moralności
nietolerancja religijna
celem życia jest naprawienie świata
Sztuka
Odzwierciedlenie różnorodnych idei epoki
nurt klasycystyczny - uporządkowany, harmonijny
nurt rokoko - asymetryczny, ozdobny
sentymentalizm - literatura uczuciowa, pejzaż - sceny dworskie, pasterskie, sztuka ogrowowa
Sztuka klasyczna
symetria
harmonia kompozycji, statyczność
sceny mitologiczne, historyczne
akty, portrety, widoki miast
realizm, idealizm
delikatny światłocień
Jacques-Louis David
Antonio Canova
Bertel Thorvaldsen
Bernardo Belotto
Sztuka rokoko
motywy dworskie, mitologiczne, pasterskie
dynamika, precyzja szczegółów
inspiracje Dalekim Wschodem
atmosfera, wytworność, finezja
rozluźnienie obyczajów
Jean-Honore Frangonard
Francois Boucher
Antoine Watteau
Jan Piotr Norbin
Teatr
Teatr Narodowy - Stanisław August Poniatowski
walki obozu patriotycznego z wadami szlacheckimi
postuluje prawa mieszczan i ludu
cele wychowawcze
najpopularniejsze komedie - przeróbki dzieł francuskich
Wojciech Bogusławski (Cud mniemany, czyli Krakowiacy i Górale) - sygnał do insurekcji kościuszkowskiej
Cechy literatyry oświeceniowej
dydaktyzm - bawiąc, uczyć
propagowanie nowych idei, postaw, wzorców postępowania (+ recjonalizm; - fanatyzm religijny)
reformowanie społeczeństwa i państwa - krytyka feudalnego porządku
mecenat królewski - Stanisław August Poniatowski - obiady czwartkowe (spotkania intelektualistów)
czasopiśmiennistwo - wzorce osobowe oświeconego szlachcica, tolerancja religijna, prawa chłopów i mieszczan, świecka edukacja
popularność felietonów, esei, powiastek filozoficznych, listów do redakcji
Nurty literatury oświeceniowej - klasycycyzm
odwołanie się do wzorców antycznych
przestrzeganie reguły trzech jedności
zasada decorum, mimesis
krytyka zasofania
piętnowanie bezmyślnego naśladowania wzorców cudzoziemskich
ojczyzna, patriotyzm
kwestie społeczne
kreowanie nowoczesnych postaw
Nurty literatury oświeceniowej - sentymentalizm
ukazywanie wewnętrznych przeżyć twórcy i uczuć innych ludzi
związek z naturą
miłość
natura
idealizacja życia na wsi
Bajki
Jean de La Fontaine - utwory ukazujące w błyskotliwy i lekki sposób ukazuję prawdę o ludzkiej naturze
Kandyd, czyli optymizm
Wolter (Francois-Marie Arouet) - bohater wędruje i przeżywa nieprawdopodobne przygody, które wystawiają na próbę jego optymizm i wiarę w dobro świata
Nowa Heloiza
Jean-Jacques Rousseau - wpływowa powieść oświeceniowa, akcentuje rolę uczucia w życiu, głosiła pochwałę idyllicznej społeczności wiejskiej
Emil, czyli o wychowaniu
Jean-Jacques Rousseau - traktat opisujący ideał wychowania dziecka w bliskości z naturą
Wielka encyklopedia fransuska
Denis Dierot - dorobek myśli społecznej, filozoficznej, moralnej oświecenia
Ignacy Krasicki - bajki
Dewotka
Ptaszki w klatce
Jagnię i wilcy
Ignacy Krasicki - poematy heroikomiczne
Monachomachia
Antymonachomachia
Myszyida
Ignacy Krasicki - satyry
Do króla
Pijaństwo
Żona modna
Ignacy Krasicki - liryka
Hymn do miłości ojczyzny
Powrót posła
Julian Ursyn Niemcewicz - komedia polityczna
Fircyk w zalotach
Franciszek Zabłocki - komedia
Cud mniemany, czyli Krakowiacy i Górale
Wojciech Bogusławski - opera komiczna
Bohater oświeceniowy
wolny od przesądów
racjonalista
dobry obywatel, patriota, reformator
Ignacy Krasicki - Do króla
Bohater sentymantalny
wrażliwy, uczuciowy
ulega nastrojom
melancholijny
zafascynowany naturą
Franciszek Karpiński - Laura i Filon
Oświecony sarmata
przywiązany do tradycji, ale otwarty na reformy
Julian Ursyn Niemcewicz - Powrót posła
bezkrytycznie naśladuje zagraniczną modę
wiedzie pustą egzystencję - ciągła zabawa
żyje ponad stan
Ignacy Krasicki - Żona modna
Fircyk
bezkrytycznie hołduje modzie
lekkomyślny, niepoważny
Franciszek Zabłocki - Fikcyk w zalotach
Rozum - motyw
najlepszym źródłem wiedzy i narzędziem poznania jest rozum - można poznać prawa rządzące światem
wolność myśli
postęp cywilizacyjny
postać filozofa - wzorzec osobowy
celem literatury było oswiecenie, czyli edukacja czytelników
propagowanie nowych postaw i wzorców postępowania
wykpienie zacofania, głupoty naiwności
Encyklopedia albo słownik rozumowany nauk, sztuk i rzemiósł
elita intelektualna
Denis Diderot
Jean d’Alembert
Monteskiusz
Jean-Jacques Rousseau
przygotował grunt dla rewolucji francuskiej
Ignacy Krasicki - Jagnię i wilcy, Wilk i owce, Lew Pokorny
bajki piętnujące naiwność
rządzi prawo silniejszego
w życiu należy kierować się rozsądkiem, aby przetrwać
Jean-Jacques Rousseau - Rozprawa o pochodzeniu i podstawach nierówności między ludzmi
odrzucenie wiary w rozum
wyższość uczuć nad rozumem
Rousseau był przeciwnikiem recjonalizmu
cywilizacja oddalająca ludzi od natury przynośi zniszczenie
mit dobrego dzikiego
Podróż do utopii - motyw
podróż pozwalała bohaterowi zastanowić się nad naturą człowieka, dojrzeć (podróż inicjacyjna), dokonać przemiany wewnętrznej
krainy uosabiajace marzenia o idealnym świecie
literacka wizja państwa opatrtego na idei równości społeczeństwa
Tomasz More - Utopia
tęsknota za lepszym życiem
Jonathan Swift - Podróże Guliwera
bohater konfrontuje swoje przekonania ze światopoglądem i kulturą odmiennych społeczeństw
refleksja, czy rozwój cywilizacji i postęp zmieniły człowieka na lepsze
Jan Potocki - Rękopis znaleziony w Saragossie
podróż inicjacyjna
groźne i z pozoru nadprzyrodzone zdarzenia zostały zainscynowane w celu wypróbowania jego rozsądku i odwagi
mistycyzm ściera się z recjonalizmem
Ignacy Krasicki - Mikołaja Doświadczyńskiego przypadki
typowy młowy sarmata wyrusza w podróż, która ma go zmienić (wyspa Nipu)
dobro zbiorowości stanowi najwyższą wartość
jednomyślność
ideał pacyficystycznego społeczeństwa
Wolter - Kandyd, czyli optymizm
Eldorado
kraina dobrobytu, sprawiedliwości i rozsądku
mieszkańcy nie dbaja o dobra materialne
przeciwieństwo Europy
Denis Diderot - Kubuś Fatalista i jego pan
dzieje pana i jego sługi Kubusia - poznają się w podróży
pozorny fatalizm Kubusia
zaradność i życiowy optymizm czynią z niego oświeceniowy ideał człowieka aktywnego, kierującego sie rozsądkiem
Miłość sentymentalna - motyw
nurt sentymantalny
uczucie ponad rozumem
najważniejszą zdolnością człowieka jest odczuwanie
tematyka perypetii sercowych ukazana na tle przyjaznej człowiekowi natury
Franciszek Karpiński - Laura i Filon (miłość sentymentalna)
dialog kochankówposądzających się o zdradę
niedomówienia kończą się szczęśliwie
Arkadia - motyw
kraina pierwotnej szczęśliwości
tęsknota za rzeczywistością wolną od konfliktów oraz wiary
człowiek zyje w zgodzie z naturą
słucha głosu serca, kieruje się sumieniem
Franciszek Karpiński - Laura i Filon (arkadia)
sielanka rozgrywa się się w pięknej wiejskiej scenerii
przyroda współuczestniczy w wydarzeniach
Ojczyzna - motyw
obóz reformatorski - Stanisław August Poniatowski
działalność publicystyczna “Monitor“
literatura zaangażowana w sprawy kraju
promowanie nowych idei i postawy patriotycznej
Ignacy Krasicki - do króla
cechy, które nie podobają się szlachcie w elekcyjnym władcy - tak na prawdę są zaletami
Adam Naruszewicz - Głos umarłych
atmosfera klęski
analizuje rozkład instytucji i norm społecznych, które się do tego przyczyniły
Adam Naruszewicz - O prawdziwym szlachectwie
Krytyka
nierówności stanowej w Polsce
demoralizację
zanik patriotyzmu
anarchie
ucisk chłopów
arogancję magnaterii
Spór w sejmie między obozami patriotycznymi
konserwatywnym - starosta Gadulski, przeciwnik reform, człowiek zacofany
postępowym - oświecony patriota Podkomorzy, pozytywny obraz sarmaty, syn Walery
Jóżef Wybicki - Mazurek Dąbrowskiego
pieśń patriotyczna
wzywa do sięgnięcia po broń
Wojciech Bogusławski - Cud mniemany, czyli Krakowiacy i Górale
aluzje do gorącej sytuacji politycznej przed powstaniem kościuszkowskim
Ignacy Krasicki
książę poetów
propagowanie idei obozu reformatorskiego
redaktor - “Monitor“
bywał na obiadach czwartkowych
Hynm do miłosći ojczyzny
po I rozbiorze
poczatek liryki patriotycznej doby niewoli
Hymn - gatunek
uroczysta pieśń pochwalna
styl uroczysty, patetyczny
Ignacy Krasicki - Hynm do miłosći ojczyzny
miłość do ojczyzny jest najwyższą wartością, wyjątkową - dostępna ludziom uczciwym, porządnym, szanującym tradycję
patriotyzm = ponioszenie ofiar (oksymorony)
patriotycznym obowiązkiem jest utrzymać trudy niewoli
nawołanie do postawy radykalnej, wymaganie poswięcenia
obowiązek cierpienia za kraj - ofiarowanie własnego zycia
Ignacy Krasicki - wybrane bajki
łączenie nauki z zabawą
Bajka - gatunek
charakter moralizatorsko-dydaktyczny
mądrośc płynąca z literatury przyczyni się do poprawy stosunków międzyludzkich
foram paraboli - postać alegoryczna (dwa poziomy znaczeniowe: jeden dosłowny i drugi metaforyczny)
bajki ezopowe - krótkie powiastki pisane prozą (lis - przebiegłość)
morał - pouczenie, wskazówki postepowania
bajki epigramatyczne -> bajki narracyjne
bohaterami byli ludzie, zwierzęta, przedmioty
bajki orientalne
Dydaktyzm
Kształtowanie u kogoś właściwych postaw oraz poglądów poprzez pouczanie go lub dawanie wzorców do naśladowania
Alegoria
Przedstawienie pojęć, idei, wydarzeń za posrednictwem obrazu o charakterze przenośnym, przesłanie jest utrwalone tradycją i jednoznaczne
Kompozycja i styl - bajki
bajki epigramatyczne
pesymistyczny sąd na temat ludzi i świata
postacie bohaterów służa autorowi do stworzenia alegorii a nie portretów osób
bajki narracyjne
dialogi i pojedyncze wypowiedzi
zbudowane w duchu klasycyzmu
przedstawienie stmetrycznych elementów
pesymistyczna wymowa bajek oraz ich surowy dydaktyzm poeta łagodzi humorem i ironicznym dystansem
Bajki - tematyka
uniwersalne typy i charkatery
odsłaniają prawa rządzące życiem społecznym
moralna, psychologiczna - tchórzostwo i odwaga; naiwności i cynizm; kat i ofiara
społeczna, polityczna - wolność i niewola
filozoficzna - przemijanie i sens zycia
konkretna rzeczywistośc historyczna -> charakter satyryczny
nawiązanie do realiów polskich
Szczur i kot
Pycha zaślepia i moze doprowadzić do zguby
szczur - zarozumialstwo
kot - spryt i drapieżności
Malarze
Ludzie wolą słuchać kłamstw, które bardziej odpowiadają ich mniemaniu o sobie (i za nie lepiej płacą)
kontrast malarzy - odmienne podejście do kwestii prawdy
Piotr +malarz -bogactwo
Jan -malarz +bogactwo
Filozof
Bajka jest literacją ilustracją przysłowia jak trwoga, to do Boga - człowiek przypomina sobie o Bogu wówczas, gdy dopada go strach
bohater racjonalista i ateista nawraca się i wierzy w Boga i upiory
Kruk i lis
Naiwne dawanie wiary pochlebcom źle się kończy
sprytny lis wmawia krukowi że pięknie spiewa, kiedy otwera dziób to wypada kawałek sera i lis go przechwytuje
Stary pies i stary sługa
Nie można liczyć na ludzką wdzięczność
los sługi w dwóch postaciach; psa i człowieka - kiedy są pozyteczni i kiedy są starzy
Jagnie i wilcy
Racja zawsze stoi po stronie tego kto ma siłę - w cynicznym swiecie, w którym rządzą wilcze prawa, przetrwaja tylko ci którzy zachowują ostrozność i rozsądek, za naiwność trzeba płacić
historia jagnięcia napadniętego przez wilki
Wół minister
Pochwała spokojnych i rozpropnych rządów, które przynoszą porzytek a nie nierozważne działania
lew znudzony rządami woła zmienił go na inne zwierzę, ale ostatecznie powrócił ją wołowi
Lew pokorny
Aby przetrwać w swiecie rządzącym bezwzględnymi prawami nie mozna być naiwnym, kłamstwo jest złem, ale prawda może przynieść gorsze skutki
lew zachęca do otwartej krytyki
Fałszywa pobożność i hipokryzja
kontrast między zachowaniem dewotki a odmawianym przez nią pacierzem - słowa przeczą czynom
Aluzja Polski w dobie rozbiorów
młodszy urodził się w niewoli i nie widzi w tym wad
starszy zaznał życia na wolności i zniewolony za tym tęskni
Wilczki
Polski społeczeństwo jest zajęte kłótniami i sąsiedzi z tego korzystają
spór trzech wilczków, które są same w lesie
Wstęp do bajek
Świat jest całkowicie przewidywalny w swojej niedoskonałości
wymienienie nieprawdopodobne postawy ludzi, które trudno byłoby spotkać w życiu
Ignacy Krasicki - wybrane satyry
Instrument moralnej edukacji czytelników
Satyry - gatunek
krytyka negatywnych zjawisk społecznych
odzwierciedlenie obyczajowości epoki
dowcip, groteskowość, karykatura
ironia, krytyka = pochwała
piętnowanie ludzkich błędów i wad
w oświeceniu forma fabularnej anegdoty wzbogaconej dialogiem lub wypowiedzi o charakterze programowym
Piotr narzeka na małżeństwo z kobietą,która naśladuję francuski styl życia
za bycie modnym trzeba płacić
nieszczęśnik znalazł się w tej sytuacji z własnej woli - ożenił się dla pieniędzy
żyją w odległych od siebie światach
list do króla Stanisława Augusta Poniatowskiego
wiliczenie wad i win władcy -> zalety
kontrast człowieka oświeconego i zacofanego sarmaty
dialog przyjaciół
jeden ma kaca i narzeka
drugi krytykuje pijaństwo
Krasicki wątpi w ludzki rozsądek
Świat zepsuty
monolog piętnujący zepsucie polskiego społeczeństwa - nierząd, rozpusta, występki szkaradne
charakter programowy
opis zepsucia współczesnego świata - kontrastowy pozytywny obraz przeszłości
dzisiejsza młodzież w pogoni za cudzoziemszczyzną
metafora Polski jako okrętu
poeta ma nadzieję że w momencie zagrożenia rodacy nie opuszczą ojczyzny i będą jej bronić za wszelką cenę
Ignacy Krasicki - Monachomachia
poemat heroikomiczny
krytyka ciemnoty i pijaństwa panującego w zakonach żebraczych
opublikowanie dzieła ośmieszającego katolicki zakony wywołało skandal
Antymonachomachia - niby odwołanie zarzutów, ale w rzeczywistości umacniał krytykę zakonnych zwyczajów i wykpił zarówno mnichów, jak i obrońców
Poemat heroikomiczny
parodia eposu bohaterskiego
zderzenie podniosłego stylu z błahym tematem
Monachomachia - tematyka
konflikt między zakonami dominikanów i karmelitów - dysputa teologiczna -> bitwa
życie mnichów w zakonie żebraczym żyjących dostatnie, zaniedbując swoje obowiązki
ostrze krytyki skierowane przeciwko sarmackiej obyczajowości epoki = podłoże problemów Rzeczypospolitej
Monachomachia - kompozycja i styl
dwa plany - ludzki (mnisi) i boski (Jędza Niezgoda)
porównania homeryckie o komicznym wydzwięku
wykorzystanie parafrazy do celów parodystatycznych
parodia, ironia, dowcip słowny, humor sytuacyjny
Monachomachia - treść
zamieszanie spowodowane Jędzą Niezgodą - zagrożone trunki
Pankracy zaprasza na dysputę karmelitów
dysputa przeradza się w bitwę
wino skłoniło ostatecznie obie strony do pokoju i zgody
Monachomachia - bohaterowie
Gaudenty - skłonny do walki
Pankracy - wymowny
Gerwazy
Czesław - tłusty
Hilary - lubi długo spać
Hiacynt - nie modli się rano, interesują go niewiasty
Krytyka kleru
krytyka próżności, ciemnoty, pijaństwa, łakomstwa w zakonach
krytyka sprzyjającej religijnemu zacofaniu ideologii sarmatyzmu
stanowisko antykierykalne
Last changed7 months ago