Nazwa epoki
po I wojnie światowej w Europie Zachodniej rozwijał się modernizm
w Polsce twórcy po raz pierwszy od ponad wieku poczuli się zwolnieni z obowiązku nawoływania do walki o niepodległość kraju
ożywienie życia artystycznego
Ramy czasowe
Od 11 listopada 1918 roku odzyskanie przez Polskę niepodległości do września 1939 roku początek okupacji ziem polskich przez III Rzeszę i ZSRR
społeczeństwo zaczęło się demokratyzować
lata 20. zwane okresem jasnym - czas optymizmu i nadziei, wiary w możliwości odrodzonego państwa
lata 30. okres ciemny - narastała krytyka sytuacji w kraju, poczucie nadciągającej totalitarnej katastrofy
Rewolucja obyczajowa
głębokie zmiany w modzie i obyczajach
wszyscy chcieli korzystać z życia
większość czasu poświęcano rozrywce
propagowano zdrowy styl życia
wygodniejsze stroje
emancypacja kobiet
Kultura masowa
Demokratyzacja społeczeństw zrodziła kulturę popularną
Totalitaryzm
w ZSRR komunizm
we Włoszech faszyzm
w Niemczech nazizm
tendencje autokratyczne
państwo oparte na posłuszeństwie obywateli i całego społeczeństwa będzie skuteczne i silne
jednostka powinna się podporządkować interesom państwa - cel nadrzędny
rozbudzanie nienawiści do wrogów wewnętrznych i zewnętrznych
antysemityzm
Katastrofizm
Oswald Spengler
pesymistyczne przekonanie o głębokim kryzysie cywilizacji i kultury zachodniej, nieuchronnie prowadzącym do jej upadku i zagłady
Psychoanaliza
Zygmunt Freud
wyjaśnia procesy zachodzące w psychice człowieka i zjawiska kulturowe za pomocą pojęć: świadomość, nieświadomość, stłumienie, popęd, id, ego, superego
szuka klucza do tajemnicy psychiki we wspomnieniach z dzieciństwa, snach, fantazjach, mitach
Behawioryzm
John Watson
obiektywnie można badać jedynie zachowania człowieka
pojęcia takie jak świadomość czy stan umysłowy są nienaukowe
Kubizm
przedstawienie rzeczywistości za pomocą uproszczonych form geograficznych
odrzucenie zasady perspektywy
łączenie na jednej płaszczyźnie widoków z różnych stron
Abstrakcjonizm
zerwanie z zasadą ukazywania w sztuce otaczającego świata
kreowanie autonomicznej nieistniejącej realnie rzeczywistości za pośrednictwem linii, kolorów, kształtów i figur
Dadaizm
bunt przeciwko dotychczasowemu rozumieniu sztuki
antyestetyzm
zerwanie z tradycją i racjonalizmem
zestawienie pospolitych przedmiotów jako dzieł artystycznych
tworzenie kolaży
Surrealizm
zainspirowane psychoanalizą Zygmunta Freuda
zainteresowanie tym co bliskie nieświadomości, fantazji, halucynacji, snu
technika zapisywania swobodnie płynących myśli - strumień świadomości
Ekspresjonizm
dążenie do wyrażenia w dziele osobistych wizji i emocji artysty za pomocą ostrych gwałtownych środków wyrazu
operowanie kontrastem
symbolizm
Funkcjonalizm
najważniejsze kierunek w architekturze
forma budynku powinna być podporządkowana jego funkcji
szukanie najprostszych rozwiązań
rezygnacja z ozdób
wykorzystywanie podstawowych figur geometrycznych
Skamander
wybitna indywidualność
niechęć do wzniosłej poetyki, literatury młodopolskiej i traktowania poety jako kogoś szczególnego
uwolnienie polskiej literatury od obowiązków patriotycznych i obywatelskich
pisanie o sprawach codziennych
bezpośredni kontakt z odbiorcą
Julian Tuwim
Jarosław Iwaszkiewicz
Jan Lechoń
Kazimierz Wierzyński
Antoni Słonimski
Maria Pawlikowska-Jasnorzewska
Kazimiera Iłłakowiczówna
Futuryści
odrzucenie tradycji na rzecz nowoczesności
buntowanie się przeciwko społeczeństwu
uwolnienie sztuki od dotychczasowych zasad
nowy model sztuki świadomie prymitywnej, spontanicznej i nieskażonej destrukcyjnymi wpływami kultury
Bruno Jasieński
Stanisław Młodożeniec
Aleksander Wat
Awangarda Krakowska
hasło nowoczesności
program miasto, masa, maszyna
kult techniki i cywilizacji
stworzyli nowy rodzaj metafory
Tadeusz Peiper
Julian Przyboś
Tytus Czyżewski
Druga Awangarda
katastrofizm
poczucie zagrożenia wojną
kryzys ideowy
refleksja i wizyjność
Józef Czechowicz
Czesław Miłosz
Teodor Wojnicki
Kreacjonizm
twórca ma prawo do subiektywnego przedstawienia rzeczywistości
tworzenia świata od nowa w opozycji do konwencji realistycznej
Bolesław Leśmian
Bruno Schulz
Witold Gombrowicz
Witkacy
Nurt fantastyczno-groteskowy
Konstanty Ildefons Gałczyński
Cechy literatury dwudziestolecia
wielkość konwencji stylistycznych
równolegle funkcjonował realizm, naturalizm, ekspresjonizm, symbolizm i awangardowy eksperyment
neoklasyczna prostota towarzyszyła symbolicznemu wielosłowiu, a oszczędny intelektualizm językowy codziennemu
różnorodność życia literackiego - różne ugrupowania
poszukiwanie nowych środków wyrazu - groteska, mowa pozornie zależna, parabola, oniryzm, język potoczny, wiersz biały, elipsy, skomplikowane metafory
bogactwo idei i tematów - sfera prywatna człowieka jego psychika, emocje, pytania egzystencjalne
Czarodziejska góra
Tomasz Mann - powieść eseistyczna o kondycji współczesnego człowieka rozgrywająca się w górskim sanatorium dla chorych na gruźlicę
W poszukiwaniu straconego czasu
Marcel Proust - siedmiotomowa powieść psychologiczna której narrator narzuca się w świat wspomnień zanurza
Prosces
Franz Kafka - powieść odwołująca się do estetyki absurdu będąca parabolą ludzkiego losu
Ulisses
James Joyce - powieść awangardowa, której główną treścią są stany psychiczne postaci przedstawione techniką strumienia świadomości
Mistrz i Małgorzata
Michał Bułhakow - wielowarstwa powieść o pisarzu żyjącym w stalinowskiej Rosji, porusza rozległą problematykę filozoficzną, religijną, społeczno-obyczajową i polityczną
Przedwiośnie
Stefan Żeromski - powieść o ścieraniu się różnych koncepcji politycznych tuż po odzyskaniu niepodległości przez Polskę
Noce i dnie
Maria Dąbrowska - powieść psychologiczno-obyczajowa o dziejach dwóch rodzin od upadku powstania styczniowego do wybuchu I wojny światowej
Granica
Zofia Nałkowska - powieść o granicach moralnych, społecznych, psychologicznych, filozoficznych w życiu człowieka
Ferdydurke
Witold Gombrowicz - powieść o roli formy w kontaktach międzyludzkich
Sklepy cynamonowe
Bruno Schulz - opowiadania przedstawiające oniryczną podróż narratora w czasy dzieciństwa
Szewcy
Stanisław Ignacy Witkiewicz - dramat awangardowy
Otwórz
Czyhanie na Boga, Sokrates tańczący
Julian Tuwim - tomy poetyckie wyrażające radość życia i swobodę twórczą
Panny z Wilka
Jarosław Iwaszkiewicz - opowiadanie o mechanizmach pamięci
Pocałunki
Maria Pawlikowska-Jasnorzewska - poetyckie miniatury portretujące przeżycia kobiety
Równanie serca
Julian Przyboś - zbiory poezji awangardowej
Łąka
Bolesław Leśmian - tom poetycki łączący symbolizm z metafizyką, oniryzm z ludowością
Zbuntowany młody człowiek
przeciwstawia się zastanym zasadom współżycia społecznego i tradycji - uznaje za przestarzałe
szuka autorytetu
egocentryczny, bezczelny, pełen witalności
Zofia Nałkowska “Granica” postać Zenona Ziembiewicza
Stefan Żeromski “Przedwiośnie” postać Cezarego Baryki
Bohater analizujący własną psychikę
szuka klucza do własnej osobowości we wspomnieniach, snach, marzeniach
podróżuje w głąb siebie
bada swoje zachowania i odczucia
Bruno Schulz “Sklepy cynamonowe” postać narratora-bohatera
Witold Gombrowicz “Ferdydurke” postać Józia
Nowoczesna kobieta
stawia się na równi z mężczyznami
manifestuje własne potrzeby i pragnienia
przeciwstawia się konwenansom obyczajowym
Maria Pawlikowska-Jasnorzewska “Pocałunki” bohaterka liryczna zbioru
Zofia Nałkowska “Granica” postać Elżbiety Bieckiej
Działacz polityczny lub społeczny
angażuje się w życie społeczno-polityczne
przeżywa dylematy moralne - zasady, ideały vs twarda rzeczywistość
Stefan Żeromski “Przedwiośnie” postać Szymona Gajowca
Miasto
dynamicznie rozwijająca się aglomeracja miejska, anonimowy tłum, osiągnięcia cywilizacji technicznej symbolami nowych czasów
miasto, masa, maszyna
przemiany cywilizacyjne, które doprowadziły do wykształcenia się kultury masowej, fascynowały i niepokoiły pisarzy dwudziestolecia
futuryści snuli utopijne wizje lepszego jutra
sceptyczna wizja przyszłości
Julian Tuwim - “Do krytyków“
wyrażenie swojego poglądu na świat podczas przejażdżki tramwajem
radość z przebywania w metropolii oferującej nieograniczone możliwości
Julian Przyboś - “Notre-Dame“
hymn na cześć geniuszu człowieka i ludzkiej pracy
katedra symbolizuje opanowanie chaosu, ujarzmienie przyrody i rządzących nią sił grawitacji
zwycięstwo cywilizacji
Stanisław Młodożeniec - “Noc-dzień. Mechaniczny instynkt elektryczny“
ukazanie natury za pomocą elementów cywilizacji technicznej
sceneria miejska
pomiędzy człowiekiem a miastem istnieje silna więź
istota ludzka stanowi integralną część urbanistycznej przestrzeni
Witalizm i młodość
kult młodości i witalizmu
nowe pokolenie zachwycało się swoimi możliwościami
Julian Tuwim - “Do krytyków”
młody człowiek zafascynowany swoją siłą witalną
Bunt przeciw formie
bunt twórcy przeciwko zastanym konwencjom - artystycznym i społecznym
prowokacja i skandal są znakomitymi środkami populizacji własnych idei
zastosowanie groteski i absurdu
Witold Gombrowicz - “Ferdydurke”
narrator podejmuje walkę z formą
Codzienność
rezygnacja z tematyki patriotycznej
najwyższą wartością przestało być poświęcenie się dla dobra ogółu
uwolnienie polskiej literatury od jej dotychczasowej roli
Jan Lechoń - “Herostrates”
zwrócenie się ku najbliższemu otoczeniu człowieka
rozpamiętywanie historii, rozdrapywanie narodowych ran, uniemożliwia budowę nowej, lepszej przyszłości
Antoni Słomiński - “Czarna wiosna”
należy położyć kres w tematyce patriotycznej, narodowowyzwoleńczej
nowa poezja bliska jednostce, a niekoniecznie roztrząsającej sprawy narodu
Julian Tuwim - “Przy okrągłym stole”
zwyczajne sytuacje i przeżycia przeciętnych ludzi
Natura
przyrodę postrzegano jako potężną siłę biologiczną i duchową
źródło refleksji o przemijaniu, naturze człowieka i świata, sensie życia
Bolesław Leśmian - “W malinowym chruśniaku”
natura jako tajemnicza siła życiowa, nieustannie tworząca nowe byty
Mechanizmy psychiki
klucz do tajemnic psychiki szukano w snach, wspomnieniach, relacjach międzyludzkich
Zofia Nałkowska - “Granica”
każdy musi w życiu godzić się na kompromisy moralne, ale istnieje granica, po której przekroczeniu niszczymy samych siebie
Bruno Schulz - “Sklepy cynamonowe”
wspomnienia dzieciństwa, sny i fantazje ukazane w groteskowo-onirycznej konwencji
Jarosław Iwaszkiewicz - “Panny z Wilka”
bohater wraca po latach do krainy młodości i konfrontuje swoje wspomnienia z rzeczywistością
nie możliwy jest powrót do przeszłości
Podziały w społeczeństwie
wymiar moralny nierówności między różnymi warstwami społeczeństwa i groźba wybuchu rewolucji
wątek rozczarowania chaosem politycznym i napięciami społecznymi
Stefan Żeromski - “Przedwiośnie”
ścieranie się racji zwolenników stopniowych reform społecznych i entuzjastów rewolucji komunistycznej w stylu bolszewickim
krytyczny obraz Polski dziedziczącej post feudalny układ społeczny oparty na nierównościach między chłopstwem a ziemiaństwem
drastyczne kontrasty społeczne w Polsce lat 30. XX wieku
Julian Tuwim - charakterystyka twórczości
przedstawiciel grupy literackiej skamander
witalizm, pochwała życia przedstawionego w jego biologicznych aspektach
radość życia, beztroska, kult dnia powszechnego
fascynacja miastem i tłumem
głoszenie idei tolerancji, solidarności
wprowadzenie do poezji mowy potocznej
eksperymenty z językiem - neologizmy, instrumentacja głoskowa
nawiązania do tradycji polskiej poezji
zaostrzenie postawy krytycznej wobec rzeczywistości
“Do krytyków“
wypowiedź programowa skamandrytów
poeta czerpie inspiracje ze zwykłych, codziennych czynności
entuzjazm, radość życia, optymizm
fascynacja miejskim pejzażem - pędem mechanicznego pojazdu
witalizm
opozycja między przestrzenią miejską a wizją rozwijającej się natury
“Przy okragłym stole“
erotyk
liryczna refleksja na temat pamięci
skarga na bezwładność wspomnień
prośba skierowana do ukochanej
hołd złożony muzyce za duchowe wsparcie w trudnych chwilach
choć podmiot mówiący przemawia do ukochanej w teraźniejszości, a ich miłość przetrwała, dawna rozmowa pozostaje czymś niezamkniętym i bolesnym
widma dwojga bohaterów wciąż siedzą, uwięzione w bezruchu i milczeniu
“Do prostego człowieka“
odezwa do tytułowego prostego człowieka
poeta wzywa do odmowy uczestnictwa w wojnie
wojna zostaje przedstawiona jako środek realizacji interesów wielkiego kapitału ukrywającego własne egoistyczne cele
wiersz spowodował wściekły atak środowisk pracowitych na Tuwima - zarzucano mu, że wzywa do niszczenia siły obronnej Polski i propaguje postawę dezertera
Julian Przyboś - charakterystyka twórczości
należał do awangardy krakowskiej
odrzucenie natchnienia - poezja jako rezultat świadomej działalności
obecny motyw przekształcania chaosu przyrody w piękno cywilizacji
realizowanie hasła artysta jako inżynier słowa
posługiwanie się zasadą konstrukcji - poeta przyznaje wartość temu, co stanowi wynik celowej pracy i pełni określoną funkcję w duchowym rozwoju ludzkości
aluzje odwołujące się do wyobraźni odbiorcy
zaskakujące zestawienia
metafora - oryginalna i precyzyjna
ekwiwalent uczuć - poezja za pomocą obrazów ma tworzyć odpowiedniki przeżyć i stanów psychicznych
“Notre-Dame“
wrażenie podmiotu oglądającego słynną gotycką katedrę
pochwała geniuszu człowieka i ludzkiej pracy
budowniczowie katedry opanowali chaos, kojarzony z ciemnością, i ujarzmili przyrodę, rąbiąc skały i znosząc z nich mury
wnętrze katedry staje się przepaścią
wielokrotne zmiany perspektywy
motyw metafizycznego lęku - niepokój
podmiot czuje się zniewolony pięknym gotyckiej katedry, ale i upokorzony jej ogromem
Bolesław Leśmian - charakterystyka twórczości
nurt symbolizmu
ukazanie natury jako żywiołu (inspiracja filozofią Bergsona) obdarzonego życiem psychicznym (antropomorfizacja przyrody)
pierwotna wizja świata bliska ludowym mitom, baśnią i balladą
odwołanie do intuicji i przeczuć
rozpatrywanie człowieka jako element przyrody - biologizm z symbolem
zagadnienia metafizyczne kwestia istnienia i poznania
zniesienie dystansu między przyrodą a człowiekiem
groteska, bogata metaforyka, neologizmy (leśmianizmy), instrumentacja głoskowa, wyrazisty rytm
Dusiołek
ballada
chłopa podczas snu zaatakował dziwny stwór – dusiołek
motyw wampira lub ucieleśnionego koszmaru
bajdała, czyli ktoś, kto wierzy w gusła, przesądy
chłop walczy ze zmorą i ma żal do szkapu i wołu, że mu nie pomogły
pretensje do Boga, że stworzył tak dziwaczną postać
filozoficzna kwestia istnienia zła i brzydoty na świecie
W malinowym chruśniaku
nasycona erotyzmem atmosfera
tłem i świadkiem miłosnych przeżyć kobiety i mężczyzny jest natura
filozofia miłości
kult ciała i pożądanie łączy się w tej poezji z uczuciem metafizycznego głodu
Topielec
bohaterem jest wędrowiec, który zapragnął zgłębić tajemnice istnienia
zanurzył się w szmaragdowej łące, aż przestał być człowiekiem i zjednoczył z przyrodą
stał się topielcem zieleni
neologizmy, metafory obrazujące zmysłowość i piękno natury
Ballada bezludna
dążące do wyłonienia się z nicości byty albo nie mogą zaistnieć, albo pojawiają się tylko na chwilę, by z powrotem pogrążyć się w nieistnieniu
wszystko w świecie jest wprawdzie intensywne, ale ulotne, momentalne
natura bezwzględnie potrzebuje człowieka
powodem tragedii niespełnionych narodzin był brak miłosnej namiętności
Maria Pawlikowska-Jasnorzewska - charakterystyka twórczości
poezja kobieca
ewolucja – od witalizmu i optymizmu do smutku i refleksji nad przemijaniem
kult miłości
fascynacja naturą - przepisywanie przyrodzie ludzkich cech, do człowieka używanie zwierzęcych porównań
łączenie codzienności z erotyką
nowoczesna, wyempacypowana kobieta
oszczędność środków wyrazu
prozaizacja języka poetyckiego
unikanie patosu, intymność i wdzięk osobisty, finezyjny, często żartobliwe i kokieteryjne
koncentracja na własnej kobiecości - fenomen kobiecej natury kruchość, delikatność, wrażliwość, szukanie oparcia w silnym mężczyźnie
obsesja starzenia się i śmierci - piękno cielesne jako atrybut kobiecości
fascynacja magią, wróżbiarstwem, ezoteryzmem - motyw wróżb, czarów
“Miłość“
zapis uczuć zakochanej kobiety
intymne wyznanie odrętwienie i smutek podmiotu
puenta oparta na zaskakującym paradoksie - widać można żyć bez powietrza
miłość wypełnia cały świat podmiotu mówiącego, jest czymś tak naturalnym jak oddychanie
La precieuse
opis wykwintnej damy
przekroczenie kałuży nabiera wymiaru symbolicznego - krok w nieskończoność
bohaterka wiersza nie jest przygotowana na starość, śmierć, przemijanie
Laura i Filon
sentymentalny teatr uczuć musi w proch się rozsypać, jest nienaturalny i nieprawdziwy
razi anachronizmem
Róże dla Safony
odtwarza koleje losu natchnionej twórczyni safickiej ody, aż do jej samobójczej śmierci z powodu nieszczęśliwej miłości do pięknego lecz prostackiego żeglarza
cechy poezji safony
opiewanie miłości
wdzięk kruchość i delikatność, utożsamianie się z naturą
paradoks najważniejszego z uczuć - słodko-gorzkie
miłość przynosi nie tylko rozkosz i uniesienie, lecz także cierpienie i ból
“Ferdydurke“
powieść awangardowa, która zrywa z kanonem tradycyjnej powieści realistycznej
cechy groteski mimo pozorów realizmu charakteryzują oniryzm
brak jednolitego systemu rządzącego światem
wydarzenia wydają się nielogiczne i absurdalne, komizm występuje obok tragizmu, błazenada na przemian z motywami i rozpaczy, makabry i przerażenia
parodia różnych konwencji literackich - powieści edukacyjnej, romansu, powieści awanturniczej, obyczajowej
częścią ciała nadawane jest znaczenie symboliczne
struktura jest niejednolita
sytuacje służą przedstawieniu pewnych idei
bohaterowie są bardziej reprezentantami postaw
kompozycja otwarta
“Ferdydurke“ - tematyka
Tematem powieści jest wędrówka przez różne środowiska i instytucje fizyczne i zarazem duchowa podróż
“Ferdydurke“ - kompozycja
Maski narracyjne pozwalają przyjąć różne punkty widzenia
historia przemiany trzydziestoletniego pisarza w ucznia i jego przygody w szkole
zmagania Józia z urokiem nowoczesnej pensjonarki w domu inżynierastwa Młodziaków
wizyta w ziemiańskim dworku Hurleckich
“Ferdydurke“ - treść
szkoła
traktują tam uczniów jak naiwne dzieci
pojedynek pomiędzy syfonem i miętusem - w walce chodzi o to by narzucić swoją minę, czyli wizję samego siebie
dom Młodziaków
manifestują wrogość wobec tradycji i obyczajowych konwenansów
potęga i piękno młodości - Zuta
gdy państwo Młodziakowie znajdują w sypialni córki dwóch mężczyzn (Kopyrde i profesora Pimkę) powstaje kupa
nie wiedzą jak powinni się zachować
tarzają się po podłodze tworząc bezkształtne kłębowisko
dworek ziemiański
nie ma ucieczki przed gębą jak tylko w inną gębę
Filidor dzieckiem podszyty oraz Filibert dzieckiem podszyty
siłą artysty nie jest dojrzeć ale - przeciwnie - niedojrzeć
w obu opowiadaniach próba opanowania absurdu kończy się niepowodzeniem zwycięża żywioł niedojrzałości, której symbolem jest dziecko
“Ferdydurke“ - bohaterowie
Józio - upupiony przez Pimkę, jego przygody stanowią uniwersalną ilustrację kondycji ludzkiej, bohater zostaje ograniczony usiłuje się uwolnić z formy jednak bezskutecznie
Pimko - utrzymuje młodzież w stanie niedojrzałości, przyprawia Józiowi różne gęby, ulega fascynacji niedojrzałością pensjonarki Zuty i zostaje pokonany
Bladaczka - nauczyciel polskiego
Gałkiewicz
Syfon Pylaszczykiewicz - niewinność i młodzieńczość ideałów
Miętus
Młodziakowie - nowocześni mieszkańcy, uprawiają kult racjonalizmu, sportu, walki z zabobonem, chlubią się swobodą obyczajową
Zuta Młodziakówna - symbol przemian obyczajowych kusi i zniewala łydką
Hurleccy
Zygmunt
Zosia
Walek
Słowa klucze w “Ferdydurke“
gęba - narzucanie drugiemu człowiekowi określonej roli społecznej
pupa - podległość, dzieciństwo, niedojrzałość
łydka - piękno, młodość i celesność
kupa - społeczna zapaść, chaos, jeden z uczestników zdarzenia nie może utrzymać narzuconemu przez społeczeństwo formy
Anachroniczna instytucja szkoły
szkoła jest instytucją opresyjną służącą upupieniu młodzieży
nauczyciele nie cieszą się autorytetem, są niewiarygodni
boją się dyskusji z uczniami, ich własnego zdania, każą jedynie powtarzać wyuczone frazesy
szkolne podziały wśród młodzieży (zbuntowani, idealiści)
Pseudonowoczesność mieszczaństwa
Młodziakowie próbują wyłamać się ze schematu tradycyjnej rodziny, głoszą nowoczesność, swobodę obyczajową
wyrozumiałość kończy się, gdy odkrywają mężczyzn w sypialni Zuty (łydka jest symbolem nowoczesności wyrażającej między innymi kult zdrowego ciała)
Skostniała ziemiańska tradycja
dwór stanowi ostoję odwiecznego - feudalnego - układu społecznego
Miętus próbuje przełamać schemat, lecz okazuje się, że nie są na to gotowi ani lud ani właściciele ziemscy
pranie chłopa po gębie czy posiadanie przez pana kochanki we wsi
ingerencja w ustalony od wieków porządek przynosi wybuch chaosu
Problem formy
nasze “ja“ to, co w każdym z nas najgłębsze i najbardziej osobiste w gruncie rzeczy nie zależy od nas
człowiek nie jest określony raz na zawsze, lecz nieustannie tworzy się i zmienia
jesteśmy zniewoleni przez formę
jesteśmy wiecznymi aktorami i gra jest naszym stanem naturalnym
zabiegiem deformującym jest przyprawianie komuś gęby, czyli narzucenie mu jakieś roli społecznej
sami stwarzamy własną formę, do której nie dorastamy
odgrywamy przed światem i sobą mądrzejszych, lepszych, piękniejszych niż naprawdę jesteśmy
cierpimy z powodu swojego niedorastania do formy
dramatyczna walka o własną autentyczność przeciwko deformacjom naszej osobowości przez innych
obrona własnej niedojrzałości przed światem
Sztuka
koncepcja formy wyznacza odpowiednią filozofię sztuki i ogólnie kultury
nie dorastamy do poziomu artystycznego, wyrafinowania
niedojrzałość jest zarazem naszą siłą, przynosi wyzwolenie zarówno odbiorcą kultury, jak i samym artystom
“Sklepy cynamonowe”
równowaga między elementami fabularnymi a opisowymi
dynamiczna akcja
genialna epoka dzieciństwa
opowieści mityczne
zacieranie się granicy między fantazją a światem realnym
odnalezienie klucza do zrozumienia własnej psychiki jest celem podróży
powracające w snach i fantazjach obrazy
zagadka świata, Tajemnica Bytu
procesy cywilizacyjne i kulturowe
rozpad anachronicznego świata konserwatywnej, prowincjonalnej społeczności
zanik dawnych handlów w sklepach cynamonowych, które przegrywają w konfrontacji z nowoczesnym, oferującym tadentne produkty światem ulicy krokodyli
“Sklepy cynamonowe” - kompowycja i styl
onstrukcja narratora - chłopiec ma świadomość człowieka dojrzałego
oniryzm - uporządkowanie zgodne z logiką snu, prawami serca, a nie rozumu
realizm magiczny
elementy liryczne
animizacja, personifikacja
barokowa ozdobność
“Sklepy cynamonowe” - treść
Sierpień
Nawiedzenie - początki choroby ojca, który zaczął więdnąć, maleć kruszyć się i zanikać
Ptaki
Manekiny - prelekcje ojca w pokoju szwaczek
Traktat o manekinach - ludzie podobnie jak Bóg mogą dowolnie kształtować materię
Traktat o manekinach. Ciąg dalszy - upadek i dramat materii
Traktat o manekinach. Dokończenie - mimo swojej intelektualnej powagi stary kupiec był bezradny wobec powabu młodych ciał dziewcząt
Nemrod
Pan
Pan Karol
Sklepy cynamonowe - ojciec narratora coraz bardziej dziwaczeje - upodabnia się do zwierzęcia, narrator odbywa niezwykłą oniryczną wędrówkę po mieście swojego dzieciństwa
Ulica krokodyli - symbolizuje praktycznego, komercjalnego i prostackiego ducha nowych czasów
Karakony - zniknięcie ojca, narrator podejrzewa, że zamienił się w karalucha
Wichura - poetycki i oniryczny opis wielkiej wichury
Noc wielkiego sezonu - metaforyczna, utrzymana w konwencji snu opowieść o inauguracyjnej sezon jesienny nocy handlowej
“Sklepy cynamonowe” - bohaterowie
narrator - dwie perspektywy: dziecka i osoby dorosłej (łączy tożsamość postaci oraz jednorodność sposobu postrzegania rzeczywistości)
ojciec - narrator traktuje go jak wyrocznie, brakuje mu zmysłu praktycznego, nie potrafi dostosować się do nowych czasów, zamienia się w karalucha
matka - cechuje ją zdrowy rozsądek, brak zainteresowania dla metafizycznych dociekań czynią z niej osobę mniej interesującą
Mityzacja rzeczywistości
mity są kluczem do poznania sensu świata
wędrówka po mieście nawiązuje do wielkich antycznych opowieści o labiryncie przypomina też podróż Odyseusza spod Troi do rodziny Itaki
Bankructwo realności. Surrealizm i oniryzm
świat na pograniczu jawy i snu
zrywa z konwencją realizmu
nie zważa na zasady prawdopodobieństwa, zdroworozsądkowej logiki, obiektywizmu
autentyczne wydarzenia nasyca elementami fantastycznymi, onirycznymi
zaciera granice między jawą i snem, świadomością i nieświadomością
osobowość człowieka kształtują przeżycia z dzieciństwa
podróż w głąb najwcześniejszych wspomnień ma na celu odnaleźć w nich klucz do zrozumienia samego siebie
Kryzys kultury
sklepy cynamonowe symbolizują uporządkowany świat wypracowany przez wieki zasad i wartości
ulica krokodyli - rak nowoczesnej, drapieżnej cywilizacji charakteryzuje się tandetą, brzydotą i kulturą masową
kryzys tradycyjnej kultury jest zjawiskiem, które według pisarza dotyka wszystkich sfer życia
Mała ojczyzna
miasto jest dla narratora całym światem, azylem miejscem oswojonym, bezpiecznym nawet wtedy, kiedy zmienia się w krainę ze snu
przenika je magia
Ogród
obraz ogrodu przetworzonego w wyobraźni autora
miejsca dzikiego, bujnego, symbolizującego nieskończoną płodność, nad którą bardzo trudno zapanować
degeneracja natury otaczające jednocześnie kulturę
“Granica“
nowatorska powieść psychologiczna i społeczno-polityczna
problem tytułowej granicy w kontekście psychologicznym, etycznym, filozoficznym, społecznym
czasy kryzysu ekonomicznego i zaostrzenia się sytuacji społeczno-politycznej w Polsce
“Granica“ - kompozycja i styl
inwersja czasowa - odwrócenie chronologii
retrospekcje
paralelizm wątków i motywów
trójkąt małżeński
psychologiczny portrety poszczególnych postaci
dialogi są zindywidualizowane
“Granica“ - bohaterowie
Zenon Ziembiewicz - zbuntowany przeciwko moralnej obłudze swojego środowiska, zgadza się na etyczne i ideowe kompromisy, ponosi klęskę zarówno sferze zawodowej, jak i osobistej
Elżbieta Biecka - samotna zagubiona, niewłaściwie lokuje uczucia, ma dobre serce, pragnie stworzyć mężowi szczęśliwy dom, bierze na siebie część odpowiedzialności za jego romans
Justyna Bogutówna - niezwykle traumatycznymi przeżyciami są dla niej romans z Zenonem Ziembiewiczem oraz aborcja, klęska jest też ściśle związana z niską pozycją społeczną
Cecylia Kolichowska - ostatni etap życia spędza przykuta do łóżka
Joanna (Żańcia) i Walerian ziembiewiczowie - zdeklasowana szlachta, ubogi salon Ziembiewiczów odzwierciedla obniżenie ich pozycji społecznej
Granice moralne, społeczne, poznawcze
granice moralne - Zenon przekracza jest zdradzając swoje swoje młodzieńcze ideały i żonę
granice społeczne - różnice między klasami społecznymi (kamienica pani Kolichowskiej - piętra budynku odpowiadają podziałom)
granica poznania - prawdy psychologicznej o każdym z nas, tajemnice bytu oraz natury świata
Studium ludzkiej psychiki
do prawdy o człowieku można się jedynie zbliżyć, zbierając opinie o nim, a także analizując jego działania, nigdy jednak nie poznamy go do końca
nasz system wartości, z którym się utożsamiamy jest określony przez środowisko, funkcjonujące w nim konwencję, stereotypy zachowania
każdy człowiek ma skłonność do usprawiedliwienia swojego postępowania, zaspokajania własnych potrzeb kosztem innych
Obraz międzywojennej Polski
kontrasty pomiędzy warstwami
ograniczenie możliwości awansu społecznego - kamienica pani Kolichowskiej
arystokracja i bogate mieszczaństwo uważają służbę, chłopów i robotników za podgatunek ludzi
ewolucja postawy Zenona, od socjalistycznych ideałów, przez uległość wobec miejscowych elit, aż po akceptacji decyzji o spacyfikowaniu strajków, odzwierciedla klęskę obozu postępowej inteligencji
Zagadnienia filozoficzne
sytuacje i postępowanie człowieka determinują
biologia
społeczne konwenanse
presja środowiska
“Szewcy“
dramat groteskowo-absurdalny
teoria Czystej Formy
nie jest skoncentrowana wyłącznie na kształcie formalnym
“Szewcy“ - kompozycja i styl
liczba 3 odgrywa szczególne znaczenie
groteska, karykaturalne zdeformowania
groteskowe są relacje między klasowymi klasami społecznymi sprowadzone do fantazji erotycznej
nagromadzenie sprzeczności i absurdów
zderzenie tragizmu z humorem
ironiczny dystans
bohaterowie nie są reprezentatywni dla swoich klas społecznych
intryga
sytuacje sceniczne
kipienie z autora i odbiorców
ważną rolę odgrywa język - imponująca imponująca inwencja lingwistyczna
“Szewcy“ - bohaterowie
Sajetan Tempe - przywiązany do ideałów równości, sprawiedliwości i braterstwa, przemyślenia na temat uciekania przed pustką istnienia w alkohol i narkotyki
Czeladnicy I i II - pełni sprzeczności, wulgarni, prostaccy
Prokurator Scurvy - brutalny, bezwzględny i pozbawiony skrupułów, zdegradowany przez Sajetana i poniżany przez Irinę, przeobraża się w psa łańcuchowego
Księżna Irina Wsiewołodowna Zbereźnicka-Podberezka - wykorzystuje swój erotyczny powab, aby dręczyć szewców i Scurvy’ego, towarzysze Abramowskiego i X traktują ją jak przedmiot
Hiper-Robociarz - bezwolny narzędzie w rękach technokratów, służy im do terroryzowania społeczeństwa
Gnębom Puszymorda - faszysta, przywódca Dziarskich Chłopów, technokraci zamierzają wykorzystać go w tworzonym przez siebie aparacie władzy
Chochoł - symbolizuje zastąpienie folkloru i tradycji przez kulturę masową
Trzy rewolucje społeczne
rewolucje, które prowadzą do powstania zautomatyzowanego społeczeństwa rządzonego przez wyzbytych wszelkiej ideologii technokratów
każda rewolucja w końcu pożera własne dzieci
rewolucjoniści, którzy doszli do władzy, wcześniej przypomnienie i wzniosłymi ideami, zaczynają pojawiać się przywilejami władzy i zmieniają poglądy na mniej idealistyczne
pierwszy przewrót - obalenie porządku opartego na nierównościach klasowych
drugi przewrót plebejsko-populistyczny - władze przyjmują masy
trzecia rewolucja technokratyczna - przynosi całkowite zniewolenie i uniformizację społeczeństwa
przemiany dziejowe oparte na Heglowskiej triadzie: teza, antyteza, synteza
Kryzys cywilizacji
zanik uczuć metafizycznych oraz indywidualizmu doprowadzi do powszechnego zbydlęcenia
ludzie w dużym stopniu utracili zdolność do przeżywania Tajemnicy Istnienia
Studium socjologiczne
oryginalna koncepcja stosunków społecznych oparta na kluczu erotycznym
niezaspokojone pożądanie wywołuje frustracje, która prowadzi do eskalacji przemocy
Dramat narodowy
diagnoza przyczyn konfliktów i problemów, z którymi borykają się rodacy
portretowanie społeczeństwa polskiego
nawiązania do tradycji są utrzymane w duchu parodystycznym i prześmiewczym
“Proces”
powieść awangardowa o cechach paraboli (przypowieści) - obok sensu dosłownego posiada ukryte znaczenie alegoryczne
mimo pozorów realizmu ma charakter fantastyczny i groteskowy
oniryzm
“Proces” - bohaterowie
Józef K. - przypomina postać everymana, zaskoczony i oburzony procesem, którego oskarżenie jest niejasne
Panna Burstner
Wój Karol - wstrząśnięty i przerażony procesem, prowadzi Józefa do adwokata Hulda
adwokat Huld - swoich klientów traktuje bez szacunku, a sprawy przedłuża, chodzi mu jedynie o pieniądze
Leni
malarz Titorelli
Jednostka wobec władzy
postać tragiczna
totalitarny mechanizm (sąd)
absurdalna sytuacja = sytuacja kafkowska
Kondycja człowieka jako oskarżonego
przypowieść o sytuacji człowieka w ogóle
jego winą jest samo istnienie, sądem - cały świat, procesem - życie, a wyrokiem - kara śmierci
Wyobcowanie - winą człowieka
winą bohatera jest świadome wyobcowanie ze świata ludzi, których nie potrzebuje lub stara się tylko wykorzystać do zaspokojenia własnych potrzeb
“Mistrz i Małgorzata“
powieść fantastyczna z elementami groteski, satyry politycznej i społeczno-obyczajowej
opowieść o miłości
“powieść w powieści”
zeświecczona historia biblijna
“Mistrz i Małgorzata“ - bohaterowie
Mistrz - znosi szyderstwa i represje walcząc o swoje dzieło
Małgorzata - wybiera ubogie życie u boku Mistrza zamiast luksusowej egzystencji żony zamożnego specjalisty
Woland - nie uosabia czystego zła, totalitarna sowiecka rzeczywistość okazuje się bardziej diabelska od samego szatana
Iwan Bezdomny
Satyryczny obraz stalinowskiego państwa
sowiecka rzeczywistość w konwencji satyrycznej
zza zasłony żartu prześwituje groza
Nowe wcielenie zła
temat diabła przywołuje w powieści problem zła i jego miejsca w porządku świata
nie diabły są tutaj wcieleniem zła, lecz mali ludzie wyrośli na podłożu komunistycznego systemu
Wolność dzięki miłości i sztuce
wolność jest największą wartością
totalitarny system wydaje się wszechmocny, nawet diabelska interwencja nie potrafi go zmienić
wolność jest możliwa dzięki miłości i dzięki sztuce
Last changed7 months ago