Nazwa epoki
czas II wojny światowej i konsekwencje wynikające z tych wydarzeń
czas spełnionej Apokalipsy
Ramy czasowe
lata 1939 – 1945
do końca lat 40.
powstanie w getcie warszawskim
powstanie warszawskie
Okupacja
terror wobec ludności: masowe egzekucje, eksterminacja elit, wysiedlenia, wywózki, tortury, łapanki
podziemne życie gospodarcze, polityczne, kulturalne, oświatowe
naród znalazł się na granicy biologicznego przetrwania
powstanie konspiracyjnego państwa
obozy: jeneckie, pracy, koncentracyjny, zagłady
Holokaust
zagłada 6 milionów europejskich Żydów w czasie II wojny światowej
ludobójstwa w obozach zagłady
utwory dokumentujące tragedie holokaustu określa się mianem literatury epoki pieców
Pokolenie Kolumbów
generacja młodzieży polskiej urodzonej około roku 1920, dla których czas wchodzenia w dorosłość przypada na lata wojny
młodzież starannie wykształcona i wychowana na tradycji niepodległościowej w cieniu legendy romantycznej
załamanie się dotychczasowego porządku
tragizm pokolenia
świadomość, że jeśli nawet uniknie śmierci, wojna pozostawi trwały ślad w psychice
Krzysztof Kamil Baczyński
Tadeusz Borowski
Tadeusz Gajcy
Gustaw Herling-Grudziński
Tadeusz Różewicz
Anna Kamieńska
Literatura
literatura okupacyjna - tworzona w trakcie wojny
literatura o tematyce wojennej - powstała po zakończeniu wojny
twórcy to głównie pokolenie Kolumbów
Cechy literatury okupacyjnej
reagująca na bieżące wydarzenia - temat obrony podstawowych wartości, walka o wolność
przywołująca wzorzec tyrtejski
ukazująca wojnę w konwencji katastroficznej - spełnienie się zapowiadanej zagłady cywilizacji i kultury
przedstawiająca dylematy etyczne
ukazującą rzeczywistość za pomocą symboliki onirycznej, wizji
przybierająca osobisty ton
Cechy literatury o tematyce wojennej, powstałej po 1945 roku
ukazująca człowieka w sytuacjach skrajnych
prezentująca bohaterów i wydarzenia w sposób uwznioślony lub realistyczny za pomocą heroizacji i deheroizacji
przedstawiająca rzeczywistość w sposób dokumentalny - literatura faktu
posługująca się metodą behawioralną w opisie człowieka
stanowiąca rozrachunek z doświadczeniami wojennymi
Pokolenie
Krzysztof Kamil Baczyński - wiersz ukazujący tragizm pokolenia Kolumbów rozdartego między ideałami młodości a koniecznością zabijania (rezygnacja z postawy etycznej)
Wczorajszemu
Tadeusz Gajcy - monolog skierowany do przedstawiciela młodego pokolenia z ufnością wkraczającego w życie, którego plany, marzenia i nadzieję zostały przekreślone wybuchem wojny, konieczność tworzenia innej poezji niż dyktowana sercem
Campo Di Fiori
Czesław Miłosz - zderzenie obrazu publicznej egzekucji Gloriana Bruna na placu Campo Di Fiori ze śmiercią Żydów w czasie likwidacji getta warszawskiego, podkreślenie obojętności obserwującego tłumu
Pierwsza przechadzka
Leopold Staff - wizja życia po wojnie, uporania się ze zniszczeniami, powrotu do normalności, cieszenia się ładem
Bagnet na broń
Władysław Broniewski - ożywienie symboliki romantycznej, przekonanie o zjednoczeniu wszystkich w obronie ojczyzny, tyrtejskie wezwanie do walki
Alarm
Antoni Słomiński - apel o udział w obronie państwa, kreowanie ducha niepodległościowego i bohaterów narodowych
Pieśń o żołnierzach z Westerplatte
Konstanty Ildefons Gałczyński - pochwała heroizmu żołnierzy walczących z silniejszym wrogiem, których trud zostanie wynagrodzony miejscem w niebie
Dywizjon 303
Arkady Fiedler - książka poświęcona działaniom wojennym i udziałowi polskiego dywizjonu lotniczego w bitwie o Anglię
Kamienie na szaniec
Aleksander Kamiński - opowieść o grupie harcerzy z Szarych Szeregów biorących udział w działaniach sabotażowych
Pożegnanie z Marią
Tadeusz Borowski - zbiór opowiadań w beznamiętny sposób przedstawiający rzeczywistość okupacyjną i obozową
Medaliony
Zofia Nałkowska - opowiadania napisane na podstawie sporządzonych przez autorkę dokumentów dla Komisji do Badania Zbrodni Hitlerowskich
Inny świat
Gustaw Herling-Grudziński - powieść dokumentalna oparta na wspomnieniach autora sowieckich łagrów, przedstawia metodę indoktrynacji więźniów
Zdążyć przed Panem Bogiem
Hanna Krall - wywiad z Markiem Edelmanem, ostatnim żyjącym członkiem, dowódcom powstania w getcie warszawskim, który pokazuje odmitologizowany obraz sytuacji Żydów w okupowanej Warszawie
Pamiętnik z powstania warszawskiego
Miron Białoszewski - przedstawienie wspomnień z powstania oczami cywila (dziecka), opis tragicznej sytuacji ludności cywilnej w czasie powstania, utwór napisany w oryginalnej poetyce - zawiera formy języka mówionego
Rozmowy z katem
Kazimierz Moczarski - wspomnienia patrioty polskiego żołnierza AK osadzonego po wojnie w celi śmierci z niemieckim zbrodniarzem Jurgenem Stroopem, Moczarski stworzył portret osobowości hitlerowca i przedstawił mechanizmy działania nazizmu
Bitwa o Monte Cassino
Melchior Wańkowicz - trzytomowy reportaż - owoc rozmów z uczestnikami tej ważnej potyczki, prowadzonych w ciągu dwóch tygodni działań wojennych
Żołnierz poeta
walkę o wolność ojczyzny stawia ponad dobro osobiste
utożsamia się ze swoim pokoleniem i całym narodem
wrażliwy, przeżywa dylematy moralne i etyczne
bohater liryczny wiersza Krzysztofa Kamila Baczyńskiego “Pokolenie”
Bojownik podziemia
patriota, gotów poświęcić się dla ojczyzny
odważny, honorowy, lojalny wobec przyjaciół i towarzyszy broni
skłonny do podejmowania ryzyka
postacie Zośki, Rudego i Alka w “Kamieniach na szaniec” Aleksandra Kamińskiego
Więzień obozu
głównym celem jest przetrwanie
tłumi ludzkie odruchy litości, solidarności, miłości
traktuje innych instrumentalnie
dostosowuje się do zasad obowiązujących w obozie
posługuje się obozowym językiem
w sytuacji granicznej
szanse na przetrwanie piekła łagrów dostrzega w ocaleniu elementarnych wartości
mimo upodlenia i prób złamania jego osobowości nie poddaje się całkowicie systemowi
Żyd Beker i narrator-bohater Tadek w opowiadaniu “Dzień na Harmenzach” Tadeusza Borowskiego
Ofiara holokaustu
fatalista, godzi się na swój los
samotny mimo bycia w tłumie
zrezygnowany
utożsamia się ze swoim narodem
postacie mieszkańców warszawskiego getta “Zdążyć przed Panem Bogiem” Hanny Krall
Spełniona Apokalipsa
poczucie nastąpienia zapowiadanego przez przedwojennych katastrofistów kresu cywilizacji i ludzkości
Krzysztof Kamil Baczyński “Pokolenie”
koszmar senny
apokaliptyczna wizja
obraz Arkadii zderzony z wojną
Cierpienie
konieczność podporządkowania się zaistniałej sytuacji
postawy nie były poddawane ocenie
Krzysztof Kamil Baczyński “Pokolenie“
cierpienie duchowe podmiotu, który zabijając wroga złamał zasady etyczne
Gustaw Herling-Grudziński “Inny świat”
więźniowie cierpiący na skutek odmrożeń i głodu
Wojna
kataklizm ogarniający wszystko, także życie codzienne cywili
wprowadzenie nowych norm i zasad życia
Miron Białoszewski “Pamiętnik z powstania warszawskiego”
powstanie z punktu widzenia cywili, którzy w ogarniętym wojną mieście próbują przetrwać
ludzie wywożeni z getta do obozów zagłady
osoby decydujące się pomóc Żydom
osoby, które wobec masowego ludobójstwa pozostają obojętne
Hanna Krall “Zdążyć przed Panem Bogiem”
różne postawy wobec działania Niemców: od bierności, ucieczki w samobójstwo, po udział w walkach
Czesław Miłosz “Campo di Fiori”
bierność mieszkańców Warszawy zestawiona z obojętnością świadków XVI-wiecznej egzekucji
Walka
zbrojny opór przeciwko okupantom
Aleksander Kamiński “Kamienie na szaniec”
akcja odbicia Rudego zakończyła się powodzeniem, choć nie odbyła się bez ofiar
bohater woli śmierć, niż choćby minimalny udział w zbrodniczym w systemie sowieckim
Miłość
w opozycji do bolesnej codzienności
nieosiągalne marzenie
wyraz fundamentalnych ludzkich potrzeb
często kończyła się gwałtownie
Krzysztof Kamil Baczyński *** [Niebo złote ci otworzę]
wizja szczęścia pod warunkiem, że adresatka pomoże mu wymazać z pamięci doświadczenia wojenne
Tadeusz Borowski “Pożegnanie z Marią”
próba życia normalnie w wojennych okolicznościach
Bohaterska śmierć
bunt przeciwko rzeczywistości wojennej
działania powstańców przedstawione w deheroiczny, oddzielający z patosu sposób
bohaterska śmierć zwykłych ludzi
pozbawienie się możliwości godnej śmierci na rzecz zapewnienia jej innym
Kat i ofiara
relacja między oprawcami a ich ofiarami
zacieranie się granicy między dobrem a złem
dotychczasowe kryteria oceny zachowań straciły sens
Tadeusz Borowski “Opowiadania”
wojnę można było przeżyć jedynie kosztem innych
oprawcy nie mają moralnych oporów
Zofia Nałkowska “Medaliony”
emocjonalne i moralne okaleczenia ofiar wojny
Kazimierz Moczarski “Rozmowy z katem”
studium psychologiczne nazistowskiego zbrodniarza
Upadek człowieka
degradacja człowieka, jego zezwierzęcenie i uprzedmiotowienie
prymitywne zachowania ludzi w sytuacjach ekstremalnych
biologiczny instynkt przeżycia
dominujące znaczenie instynktu przetrwania
zróżnicowane postawy w sytuacjach granicznych
Historia
fatalizm historii
bezradność jednostki wobec okrutnych procesów dziejowych
Krzysztof Kamil Baczyński “Ten czas”, “Historia”, “Z lasu”
zrzucenie młodego pokolenia w wojne, bezsilność człowieka wobec mechanizmów historii
Tadeusz Borowski “U nas w Auschwitz”
totalitarna III Rzesza to logiczna konsekwencja rozwoju cywilizacji zachodniej
Krzysztof Kamil Baczyński, charakterystyka twórczości
przedstawiciel poetów rozstrzelanych – młodych warszawskich twórców, którzy zginęli w czasie II wojny światowej
katastrofizm – spełniona apokalipsa, zagłada cywilizacji i ludzkości
pesymistyczna histerizofia – jednostka i naród nie mają wpływu na bieg dziejów
tęsknota za arkadią – koszmar wojennej apokalipsy, wizja utraconego świata czystego piękna i dobra
szukanie ocalenia w miłości
tragizm pokolenia Kolumbów - wojna oswoiła ich z przemocą i okrucieństwem, okręczyła ich psychicznie, pozbawiła wrażliwości będą wypaleni wewnętrznie, emocjonalnie martwi
nawiązanie do polskiego romantyzmu – rola sumienia narodu i przewodnika duchowego rodaków, walka z bronią w ręku uważana za patriotyczny obowiązek
wizyjność i symboliczność – koszmar senny
charakterystyczne obrazowanie – perspektywa kosmiczna połączona z oglądaniem rzeczywistości w przybliżeniu
wykorzystanie słów kluczy – krew, mrok, śmierć, młodość, czas, miłość, cisza
patos - ton poważny
Pokolenia
manifest pokolenia Kolumbów
apokaliptyczny obraz wojennej katastrofy – natura przeobraża się w przerażający koszmar senny
temat tragizmu swojego pokolenia – upodabnia generacje do bohaterów romantycznych
jego generacja jest skazana na zagładę
dyskursywność, czyli tok uporządkowanego, logicznego wywodu
*** [Niebo złote ci otworzę]
podmiot zapowiada, że wyczaruje przed ukochaną cudowną wizję arkadyjskiej krainy miłości, piękna i spokoju
Niebo złote można zobaczyć dopiero wtedy, gdy usunie się z oczu szkło bolesne wojennej apokalipsy
Z głową na karabinie
podmiot opisuje swoją sytuację egzystencjalną
trzy perspektywy czasowe teraźniejsza, przeszła, przyszła
wspomnienia związane ze szczęśliwą młodością ubiera w arkadyjskie obrazy
czas wojny opisuje za pomocą metafor budzących niepokój, strach i przygnębienie
pesymistyczna wizja przyszłości
prorocza puenta
wojna odebrała podmiotowi możliwość osiągnięcia pełnej dojrzałości emocjonalnej i intelektualnej, jego życie wkrótce się skończy
Biała magia
nie ma w nim najmniejszej aluzji do wojny
subtelny portret żony
podmiot jest zachwycony widokiem ukochanej, poddaje się magicznej sile poetyckiej wyobraźni
Tadeusz Borowski, wybrane opowiadania
tom “Pożegnanie z Marią” to zbiór opowiadań (forma listów)
narrator jednocześnie bohater ukazuje świat jako uczestnik wydarzeń, prezentuje subiektywną wizję czasów okupacji
opowiadania ukazują świat za drutami
obóz jest jakoby osobnym państwem
żeby przetrwać trzeba wyzbyć się wartości (ulec złagrowaniu)
nieludzka rzeczywistość staje się dla więźniów normą
tematyka obozowa (dwa utwory, których akcja rozgrywa się poza terenem obozów)
w opisie człowieka posłużenie się behawioryzmem
język obozowy
życie codzienne w okupowanej Warszawie
patriotyzm, uczciwość i współczucie przestają mieć jakiekolwiek znaczenie
bohaterowie próbują uciec od wojennej codzienności
miłość Tadeusza i Marii zostaje skazana na zagładę
wszechobecny terror i powszechność śmierci
tytuł: pożegnanie życia znanego przed wojną
U nas w Auschwitz
dziewięć listów ukazujące realia życia w Auschwitz – okrucieństwo i śmierć, głód, choroby, walki o lepszy byt
wątek pozorowania przez oprawców normalności systemu obozowego
odrębność zasad obowiązujących za drutami
aby przeżyć trzeba zrezygnować z godności, uczciwości, współczucia
Dzień na Harmenzach
zajęcia więźniów poza obozem
narrator ukazuje oprawców chłodno, bez emocji, jako część zbrodniczego systemu, w którym można przetrwać pod warunkiem, że zaakceptuje się obowiązujące reguły
wśród oprawców, jak i ofiar istnieje hierarchia
o zajmowanej pozycji decyduje oficjalna funkcja oraz spryt, znajomości, bezwzględność i przyswojenie obozowych reguł
Proszę państwa do gazu
przerażające sceny
współczucie zastąpione przez chęć przeżycia za wszelką cenę
obóz nastawiony jest na zysk
dla więźniów przybycie każdego transportu budzi raczej ekscytację niż litość, ponieważ jest źródłem zaopatrzenia dla nich
Bitwa pod Grunwaldem
więźniowie nie potrafią walczyć o swoje prawa
perspektywa życia poza ogrodzeniem wywołuje w nich lęk
dramat złagrowania
trwały wpływ nieludzkiej sytuacji w obozie na psychikę człowieka
Moralność obozowa
warunkiem przetrwania jest wyrzeczenie się uniwersalnych wartości, które należy zastąpić sprytem, uległością, egoizmem, bezwzględnością, obojętnością na krzywdę i cierpienie innych
Zatarcie granicy między katem i ofiarą
można przeżyć wyłącznie kosztem innych więźniów
Niemcy zmuszali swoje ofiary do współudziału w zbrodni
funkcyjni mieli wpływ na to, kto dłużej przetrwa
Człowiek zlagrowany
więźniowie przystosowali się do warunków musieli z obojętnić na zło, cierpienie, wyzbyć się współczucia i wszelkich szlachetnych odruchów
Uprzedmiotowienie człowieka
okupant pozbawiał swoje ofiary człowieczeństwa – dehumanizacja
funkcjonowanie najprostszych, zwierzęcych instynktów
okupant traktował więźniów jak towar, materiał do przemysłowego wykorzystania
Instrumentalizacja relacji między ludźmi
wartość człowieka mierzy się korzyściami
najważniejszą rolę odgrywał handel różnymi dobrami i wzajemnymi przysługami
Wszechobecność irracjonalność śmierci
o przetrwaniu decydował przypadek
szanse na przeżycie mieli ci, którzy potrafili się przystosować do okrutnych warunków
Stwarzanie pozorów normalności
obóz był zorganizowany jak wielkie, dochodowe przedsiębiorstwo
Obóz jako esencja państwa totalitarnego
nadzorcy w łagrze byli panami życia i śmierci
więźniowie musieli przestrzegać narzuconych im zasad
nie obowiązywała solidarność
system nadzoru
literacki zapis wspomnień Gustawa Herlinga-Grudzińskiego
literatura faktu oparta na prawdziwych wydarzeniach
opowieść autobiograficzna
cechy:
reportażu – autor świadkiem i uczestnikiem wydarzeń
pamiętnika – zapis własnych doświadczeń
esejów filozoficznych – rozważania dotyczące zagadnień filozoficznych i etycznych
syberyjska katorga jako inny, odrębny świat
luźna kompozycja
wyraźna dominanta tematyczna
narrator utożsamiany z autorem
trzy rodzaje narracji:
kronikarska - w beznamiętny precyzyjny sposób opisuje świat obozu
autorska (osobista) sądy i opinie z perspektywy konkretnej osoby
uogólniająca (traktorowa) refleksje o charakterze filozoficznym
"Inny świat” - bohaterowie
Gustaw
doświadczył dna upodlenia
zrozumiał na czym polega nowa moralność sowiecka
ocalał dzięki sile woli, przypadkowi i szczęśliwym zbiegom różnych okoliczności
Michaił Kostylew
trafił do łagru za czytanie literatury francuskiej
opalał sobie rękę nad ogniem by otrzymać zwolnienie z pracy
oblał się wrzątkiem i umarł w męczarniach
Pamfiłow
jego syn w imię ideologii wyparł się ojca
gdy syn został aresztowany doszło do pogodzenia ojca z synem
Rusko Karinen
nabrał przekonania, że z obozu nie ma ucieczki
Natalia Lwowana
książka Dostojewskiego niosła jej jednocześnie otuche i udręczenie
Sadowski
fanatyk komunizmu
usprawiedliwiał partyjne czystki
M.
jeden z nielicznych pielęgnował wspomnienia i modlił się za wszystkich ludzi
Gorcew
funkcjonariusz NKWD
został skatowany w baraku
Obraz życia w łagrze
powieść opisuje wiernie i szczegółowo łagrową rzeczywistość
obóz przedstawiony jako miejsce nieludzkie, w którym prawa i godność człowieka nie obowiązują
więźniowie dochodzą do granic wytrzymałości i upodlenia
ciągła walka o przetrwanie
więźniowie donoszą, są obojętnie i okrutni wobec słabszych
w obozie wśród więźniów panuje hierarchia
Oskarżenie sowieckiego totalitaryzmu
obóz pracy jako miniatura państwa totalitarnego
łagier jest innym światem, antycywizacją, rzeczywistością na opak – odzwierciedle zasady, według których działa system totalitarny
celem jest zniszczenia osobowości człowieka i zastąpienie jej psychiką niewolnika – stworzenie człowieka sowieckiego, posłusznego narzędzia w rękach komunistów
totalitaryzm sowiecki niczym się nie różni od hitleryzmu, a łagry stanowią wzór dla nazistowskich obozów koncentracyjnych
Człowiek w sytuacji nieludzkiej
człowiek jest ludzki w ludzkich warunkach i nie mają sensu próby sądzenia go według uczynków, i jakich dopuścił się w warunkach nieludzkich
więźniowie łagru nie odczuwają współczucia i litości dla sławych
współwięźniowie stają się przedmiotem nienawiści, pogardy i obrzydzenia
świat odwróconego dekalogu
narzuconej przez komunistyczny system moralności nie można zaakceptować
żadne okoliczności nie usprawiedliwiają nieetycznych zachowań człowieka
Nadzieja i wiara
w powieści Dostojewskiego potwierdzenie przerażającej prawdy: świat zawsze był i będzie domem umarłych
Natalia uważa, że trzeba odrzucić wszelką nadzieję, a jedynym sposobem za manifestowania przez człowieka swojej wolności jest samobójstwo
narrator przekonuje, że nadzieja jest niezbędna człowiekowi do przetrwania podobnie jak wiara w ostateczne zwycięstwo dobra
powieść dokumentu, wywiadu i reportażu
rekonstrukcja wydarzeń z życia Marka Edelmana – jednego z przywódców powstania w getcie warszawskim, który ratował życie innym
był świadkiem powszechnej śmierci
lekarz postanowił prowadzić grę ze Stwórcą o każde ludzkie życie
tematyka powstania w getcie warszawskim, jest taka jaką ją zapamiętał jeden z dowódców – Marek Edelman
motyw walki o ludzkie życie i radość, którą daje ocalenie choćby jednego istnienia
układ treści nie jest chronologiczny
cechy języka mówionego - obfitują w emocje, wtrącenia, zawahania i ironiczne wtręty
dystans do martyrologicznego, heroicznego stylu oficjalnych wypowiedzi
surowość
brutalizm obrazowania
“Zdążyć przed Panem Bogiem” – bohaterowie
Marek Edelman
Mordechaj Anielewicz
Antek
Michał Klepfisz
Adam Czerniaków
Pola Lifszyc
Teodozja Goliborska
Luba Blumowa
Holokaust i życie w getcie
ktoś, kto nie żył w getcie w okresie akcji eksterminacyjnych, nie może zrozumieć tamtej rzeczywistości
opisywanie wydarzeń bez patosu
sceny odbywające się w getcie nie podlegają normalnym osądom moralnym ze względu na wyjątkową sytuację
Zgodne życie i godna śmierć
bohater protestuje przeciwko zarzutowi bierności - wyjaśnia ,że postawa tych ludzi była pod wieloma względami bardziej heroiczna, niż odwaga walczących z bronią w ręku powstańców
Edelman upomina się o cześć dla każdego z zabitych
Bohaterstwo w czasie wojny
wizja powstańców jest bardzo odległa od stereotypowych obrazów cierpień i bohaterstwa
powstańcom chodziło o wybór rodzaju śmierci, a nie o zwycięstwo nad wrogiem
ocalenie ludzkiej godności jest bowiem ważniejsze niż zachowanie życia
Odpowiedzialność
kwestia odpowiedzialności - chirurg bierze na siebie odpowiedzialność za drugiego człowieka
powstańcom w getcie nie chodziło o przeżycie, lecz o wybór godnej śmierci - wymagało to odwagi moralnej
Rola pamięci
ułomność ludzkiej pamięci
skłonność do zafałszowania faktów zgodnie z naszymi pragnieniami
indywidualna wizja przeszłości
w historii zapamiętanej odnajdujemy jednostkowe ludzkie tragedie
Last changed7 months ago