Francja w dobie rewolucji i dyktatury napoleońskiej (1789 - 1814)

XVII/XVIII w. - wiązał się z narastaniem kapitalistycznych sił wytwórczych, które pozostawały w stale potęgującej się sprzeczności z feudalnymi stosunkami produkcyjnymi i z całą opartą na nich strukturą feudalną państwa

Monteskiusz - władza jako system, który ma zabezpieczyć prawa naturalne człowieka do wolności

Rousseau

• suwerenność w państwie należy do ludu

• pogląd, że lud ma prawo do bezpośredniego udziału w rządzie

• głosiła wolność gospodarczą

• przeciwna ograniczeniom prawa własności

• zwolennicy liberalizmu ekonomicznego

• proponowali reformy, ale nie żądali obalenia monarchii absolutnej

1770 - 1789

• kryzys gospodarczy

• zaostrzenie konfliktów społecznych

1789 - początek rewolucji we Francji

1789–1792

• od zebrania się Stanów Generalnych

• do uwięzienia króla Ludwika XVI

1792–1793

• do zwycięstwa jakobinów nad żyrondystami

1793–1794

• do zamachu 9 termidora, tj. do uwięzienia Robespierre’a

1795 – 9 listopada 1799 r.

• do zamachu Napoleona 18 brumaire’a

1799–1814/1815

• do kapitulacji Napoleona

• dwa etapy: konsulatu i cesarstwa, przedzielone rokiem 1804

Zgromadzenie Narodowe -> Konstytuanta

14 lipiec 1789

• symbol despotyzmu królewskiego

• dokonanie rewolucji

• okres wielkiej trwogi

Sierpień 1789

• Deklaracja praw człowieka i obywatela

• uchwały w sprawie likwidacji feudalizmu

• reformy zarządu terytorialnego

• reformy sądownictwa

• reformy w dziedzinie stosunków wyznaniowych

• uchwalenie konstytucji 3 września 1791 r.

• zasady ogólne dotyczące organizacji politycznej państwa

  • zasada suwerenność ludu

  • teoria podziału wladzy

• sformułowanie praw osobistych człowieka, tzw. praw obywatelskich

  • równość wobec prawa

  • wolność

  • wolność sumienia

  • wolność gospodarcza - nienaruszalność prawa własności prywatnej

Dekret z 1792 r.

Dekret Konwentu z 1793 r.

• ustawa o konfiskacie dóbr kościelnych

• ustawa o konfiskacie szlacheckich dóbr ziemskich należących do emigrantów

• reforma rolna

• Konstytuanta w 1789 r.

• Francja jedna i nierozdzielna

• administracja prosta i jednolita

• zniesienie przywilejów i partykularyzmów lokalnych

• 83 departamenty

• dystrykty

• kantony

• gminy wiejskie i miejskie (jednolite)

Prawo do poboru czynszów i podobnych świadczeń od chłopów

• rady:

  • municypalne w gminach - mery

  • dystryktowe - deryktoriaty

  • departamentalne - deryktoriaty

• jednolity i prosty system sądownictwa

• władza sądowa jako wyraz suwerenności

• władza sądowa jako władza niezawisła - oddzielenie władzy sądowej od wykonawczej i ustawodawczej

• sądownictwo powszechne

• osobne instancje sądowe w sprawach cywilnych i karnych

Dla spraw cywilnych

• sądy pokoju - na wzór angielski

• trybunały dystryktu

Lżejsze sprawy karne

• sądy policji municypalnej

• sąd policji poprawczej (kanton)

• trybunał dystryktu

Cięższe sprawy karne

• sędzia pokoju -> trybunał dystryktu

• udział ław przysięgłych

Sąd kasacyjny

• nie rozpatrywał meritum zaskarżonego wyroku

• mógł zaskarżony wyrok uchylić i odesłać sprawę do innego trybunału

• sądownictwo powszechne

• sędziowie pokoju

• ławy przysięgłych

• uniezależnienie i całkowite oddzielenie władzy sądowej od wykonawczej

• odrębne sądownictwo administracyjne

• konfiskata dóbr k,ościelnych -> dobra narodowe

• kasata zakonów

• konstytucja cywilna kleru - Francja ma prawo regulować stosunki wewnętrzne Kościoła (potępiona przez papieża)

• zniesienie dotychczasowego podziału diecezjalnego

• Konwent wprowadził obowiązkowe śluby cywilne - 1792 r.

• oparta na Deklaracji z 1789 r.

• władza wykonawcza - król (“Francuzów”) - prawo weta zawieszającego

• władza ustawodawcza - Zgromadzenie Ustawodawcze (jednoizbowe) - wybory pośrednie - dwustopniowe

• zwycięstwo bogatszego mieszczaństwa nad radykalnymi dążeniami drobnomieszczaństwa zmierzającego do obalenia monarchii

• zwycięstwo nad tendencjami konserwatywnymi arystokracji i niektórych grup w Konstytuancie

• zwycięstwo wielkiej burżuazji nad królem

Związana przez lud paryski, pod przewodnictwem działaczy mieszczańskich

• wystąpienie zbrojne i aresztowanie króla 10 sierpnia 1792 r.

• Zgromadzenie Ustawodawcze uchwaliło zawieszenie króla w jego prawach i zwołanie Konwentu Narodowego

• obalenie systemu feudalnego

• stworzenie podstaw ustroju konstytucyjnego

• okres monarchii ograniczonej (5 maja 1789 - 10 sierpnia 1792)

10 sierpnia 1792 r. - aresztowanie Ludwika XVI

• przejęcie władzy przez Zgromadzenie Ustawodawcze za pomocą Tymczasowej Rady Wykonawczej

• Zgromadzenie -> Konwent (demokratyczne wybory powszechne)

• proklamowanie republiki – 22 września 1792 r.

Okres Konwentu formalnie trwał 3 lata, aż do 1795 r., ale sprawował on w rzeczywistości rządy tylko przez 8 miesięcy, tj. do przejęcia władzy przez jakobinów w 1793 r.

• sprawa powołania sądu nad królem wywołała spory - żyrondyści musieli się zgodzić na to, by król był sądzony przez Konwent

• 2 czerwca 1793 r. zostało zaaresztowanych 29 żyrondystów i jakobini uzyskali w Konwencie przewagę

1793 r.

• zasada równości wszystkich obywateli

• prawo do pracy i do opieki publicznej oraz prawo do wykształcenia

• prawo własności przysługujące każdemu obywatelowi

• prawo oporu - prawo do powstania przeciw rządowi gwałcącemu prawo.

• władza w ręku Ciała Ustawodawczego

• funkcje wykonawcze miała sprawować Rada Wykonawcza podporządkowana Ciału Ustawodawczemu

• nie odrzucali wprawdzie zasady reprezentacji, lecz połączyli ją z formami demokracji bezpośredniej - przyznanie uprawnień zebraniom pierwiastkowym (miały brać bezpośredni udział w ustawodawstwie)

• tendencje do skoncentrowania władzy

• powstanie rządów opartych na dyktaturze i stosowaniu terroru

• władza Konwetu -> Komitet Ocalenia Publicznego (M.F. Robespierre)

  • nadzór nad Komitetem Bezpieczeństwa Powszechnego do walki z kontrrewolucją

  • Trybunał Rewolucyjny - sądził przestępstwa kontrrewolucyjne

• ustrój rewolucyjny - stosowanie wszelkich możliwych środków w obliczu niebezpieczeństwa i konieczności osiągnięcia celu, jakim jest ocalenie narodu

• reforma systemu wojskowego - armia republikańska

27 lipca 1794 r.

• otworzył następny, nowy okres rewolucji

1795 r.

• powrót na pozycje bardziej konserwatywne

• Konwent rozwiązał się w październiku 1795 r.

• powołanie Dyrektoriatu

• ograniczyła katalog wolności gwarantowanych w Deklaracji z 1793 r.

• władza ustawodawcza w formie dwuizbowego ciała ustawodawczego - Rada Pięciuset i Rada Starszych

• wybory pośrednie, dwustopniowe

• przywrócenie cenzusu majątkowego i podniesienie cenzusu wieku

• inicjatywa ustawodawcza należała tylko do Rady Pięciuset

• władza wykonawcza - Derektoriat (kolegium złożonemu z pięciu dyrektorów, którzy byli wybierani na 5 lat i zmieniali się co roku – po jednym)

• rygorystyczny podział władzy między Dyrektoriat i Rady

• dyktatura wojskowa

• zamach stanu 9 listopada 1799 r. (Napoleon Bonaparte)

• okres konsulatu (1799–1804)

• okres cesarstwa (1804–1814)

• proklamował w grudniu 1799 r. konstytucję, która następnie została przyjęta w drodze plebiscytu

• reformy wewnętrzne: administracji lokalnej, sądownictwa

• kodyfikacja napoleońska

• 1802 r. Rada Prywatna - rozstrzyganie określonych spraw (Tajna Rada)

• system napoleoński - cezaryzm, bonapartyzm

• skrajny centralizm i biurokratyzm

1799 r.

• pozory wyborów powszechnych - listy zaufania, lista okręgowa -> lista departamentalna -> lista narodowa

• zmiana 1802 r. przyznała Napoleonowi dożywotnią władzę pierwszego konsula, z prawem wyznaczenia następcy

• zmaina 1804 r. (konstytucja casarska) zniosła instytucję konsulów i przekształciła dożywotni konsulat Napoleona w cesarską godność dziedziczną

• Pierwszy Konsul

• Rada Stanu

  • opracowywanie projektów ustawodawczych, które przedstawiał pierwszy konsul

  • sądownictwo administracyjne

• Trybunat

  • dyskusję nad projektami ustaw

  • rozwiązany w 1807 - nastroje opozycyjne

• Ciało Ustawodawcze

  • uchwalanie ustaw

  • dwie izby dyskusji (Trybunat) i głosowania (Ciało Ustawodawcze) nad wnioskiem ustawodawczym

• Senat

  • stróż konstytucji - prawo badania zgodności ustaw z konstytucją

  • dokonywał wyboru konsulów, członków Trybunatu i Ciała Ustawodawczego oraz Sądu Kasacyjnego

• trzech konsulów - jeden cała władza, reszta doradcy

• prawo wypowiadania wojny i  zawierania pokoju

• inicjatywa ustawodawcza

• ministrowie byli odpowiedzialni tylko przed pierwszym konsulem i nie tworzyli kolegialnej Rady Ministrów, nie podlegali odpowiedzialności politycznej, konstytucyjnie jednak byli odpowiedzialni

• Cesarstwo Francuskie - tereny państwowe przynależące do Francji

• Wielkie Cesarstwo - CF + państwa odrębne, ale od Francji uzależnione (narzucał konstytucje)

• departamenty - prefekt

• okręgi - podprefekt

• gminy - mer

• kanton jako okręg administracji skarbowej i sądowej

Przy boku prefekta, podprefekta i mera działały rady departamentalne, okręgowe i gminne - zespoleie administracji

• model administracji centralistycznej

• na szczeblu kantonu – sędziowie pokoju

• na szczeblu okręgu – jeden trybunał dla spraw cywilnych

• instancja odwoławcza - trybunały apelacyjne (trybunał kasacyjny)

• tylko ława orzekająca dla spraw karnych

• zniesiono obieralność sędziów - zasada nominacji

• zasada nieusuwalności sędziów

• całość sądownictwa znalazła się w ramach jednolitego sądownictwa powszechnego, niezależnego od władzy wykonawczej i ustawodawczej

• powoływanie z braku wstawy na zwyczaj

• zasada słuszności

• zniósł przedrewolucyjny podział diecezjalny Francji - podział na diecezje odpowiadający podziałowi na departamenty

• nominacja biskupów według konkordatu z 1516 r.: nominacja przez pierwszego konsula  

• nadanie inwestytury kanonicznej przez papieża

• był pierwszym konkordatem zawartym przez państwo konstytucyjne

• nowe podstawy rozwoju prawa - ścisły związek teorii prawa natury z rozwojem racjonalizmu -> pojęcie publicznych praw podmiotowych jednostki -> rozwój prawa cywilnego

• kodeks cywilny - 1804 (kodeks Napoleona)

  • wzorowy kodeks prawa cywilnego epoki kapitalizmu

  • tendencje liberalno-egalitarne

  • arcydzieło techniki ustawodawczej

• kodeks procedury cywilnej - 1806

• kodeks handlowy - 1807

• kodeks postępowania karnego - 1808

  • zasady jawności, ustności i swobodnej oceny dowodów

  • zasady tzw. procesu mieszanego, w którym zostały połączone elementy procesu skargowego (akuzatoryjnego) z inkwizycyjnym

• kodeks karny - 1810

  • surowe przepisy o ochronie własności i w ogóle interesów posiadaczy

  • kary za zrzeszanie się robotników mające na celu wstrzymanie się od pracy