Anglia w XVII i XVIII w. (do 1832 r.)

• przemiany gospodarcze

• zachwianie się struktur feudalnych

• wstrząsy rewolucyjne

  • I rewolucja w 1648 r.

  • II reolucja w 1688 r.

• okres schyłkowy monarchii absolutnej pod rządami Stuartów, 1603 –1648

• okres Republiki i dyktatury Olivera Cromwella, 1648 – 1660

• okres restauracji Stuartów, 1660–1688

• okres kształtowania się monarchii parlamentarnej, 1688 r. - 1832 r. (I reforma wyborcza)

1646 - 1672

Koniec XVIII w.

• mechanizacja produkcji

• stosowanie maszyn o napędzie parowym

• udoskonalenie komunikacji

• rozbicie Wielkiej Armady - 1588 r. (przewaga nad Hiszpanią)

• Akt Nawigacyjny - 1651 r. (wzbraniał w obrocie z krajami pozaeuropejskimi przywożenia i wywożenia z Anglii towarów statkom nieangielskim)

• rozwój potęgi kolonialnej

XVII w.

• upadek barier, które oddzielały szlachtę angielską od mieszczaństwa

• ziemia stawała się własnością bogacących się mieszczan

• szlachta była pionierem rozwoju kapitalizmu

• lenno królów angielskich o dWilhelma Zdobywcy

• niezawisłe królestwo - po objęciu tronu szkockiego przez dynastię Stuartów

• unia personalna - 1603 r. - oba państwa suwerenne połączone były osobą wspólnego monarchy

• unia realna - 1707 r. - Anglia i Szkocja miały na mocy prawa być połączone osobą wspólnego monarchy i  miały mieć również niektóre wspólne instytucje centralne (Zjednoczone Królestwo Wielkiej Brytanii)

• unia perlamentarna - wejście przedstawicieli Szkocji do wspólnego Parlamentu brytyjskiego

• w XVI w. Irlandia traktowana była przez Anglię tak jak inne kolonie i podlegała podobnemu wyzyskowi kolonialnemu

• w XVIII w. wystąpił zorganizowany ruch narodowy Irlandczyków, dążący do autonomii swego kraju

• niezależność Parlamentu irlandzkiego jako jedynego organu ustawodawczego, a  irlandzka Izba Lordów jako najwyższa władza sądowa

• dwa iezależne państwa pod wspólną koroną 1783 - 1800 r.

• unia Zjednoczonego Królestwa Wielkiej Brytanii z Irlandią - 1800 r. (znamiona unii realnej)

  • wprowadzono do Parlamentu londyńskiego lordów i posłów irlandzkich

1. kierunek zachodni, ku wybrzeżom Ameryki Północnej i wyspom na Morzu Karaibskim

• zbrojne powstanie 1776 r. - oderwanie się od metropolii jako odrębnego państwa – Stanów Zjednoczonych Ameryki

• rozszerzenie się panowania brytyjskiego w Kanadzie (kosztem Francji)

1. kierunek na wschód i ku Indiom

• powstanie Kompanii Wschodnioindyjskiej w  1600  r.

• zarząd kolonii indyjskich w ręku Kompanii do 1858 r.

• podporządkowanie administracji Indii organom państwowym - ustawa z 1784 r.

• panowanie Stuartów: Jakuba I (1603–1625) i Karola I (1625–1649)

• mieszczaństwo + drobna i średnia szlachta - król + arystokracja

  • przywrócenie i wzmocnienie praw Parlamentu

  • odebranie proklamacjom królewskim charakteru samoistnych aktów prawnych

  • pozbawienie króla prawa do nakładania podatków i dowolnego udzielania monopoli bez zgody Parlamentu

  • odebranie królowi sądownictwa wykonywanego przez Sąd Izby Gwiaździstej i Sąd Wysokiej Komisji

1628 r. - w zamian za pomoc finansową dla króla (Kalola I)

• atrybucje finansowe Parlamentu - prawo uchwalania wszelkich podatków i opłat

• zabraniała samowolnego więzienia kogokolwiek bez podstawy prawnej

1640 - 1653/1660

• minister Karola I, hr. Strafford po wycofaniu impeachmentu z braku dowodów został w drodze Act of attainder skazany i ścięty w 1641 r

• ograniczenie samowoli królewskiej i umocnienie pozycji Parlamentu

  • król nie mógł rozwiązać ani odroczyć Parlamentu bez zgody samego Parlamentu

  • zwoływany co 3 lata

  • zniesienie Sądu Izby Gwiaździstej

  • zniesienie Sądu Wysokiej Komisji

Od wojny domowej 1642 - apogeum w 1648 - 1649

• wojna między zwerbowanym przez Parlament wojskiem (Cromwell) a wojskiem królewskim

• istotna rola bogatego mieszczaństwa i szlachty hrabstw - gentry

• rozwój gospodarczy i społeczny

• umocnił niezwykle pozycję bogatego mieszczaństwa i szlachty ziemiańskiej

• przekształcenie angielskiej gospodarki feudalnej w kapitalistyczną

• złamanie absolutyzmu królewskiego i znaczenia landlordów

Cromwell

• nie zdołano stworzyć ustroju republikańskiego o cechach trwałości

  • nieprzejednane stanowiskaokróla i arystokracji

  • nurty bardziej radykalne, reprezentowane przez drobnomieszczaństwo i  szersze masy miejskie i wiejskie

• reprezentowali program radykalnego drobnomieszczaństwa

• postulaty w projektach konstytucji

• koncepcja suwerenności ludu

• władzę w państwie sprawować mają organy obierane przez lud

• bardziej radykalna grupa wyłoniona sposród lewellerów

• odrzucali własność prywatną

• plony indywidualnej pracy powinny być wspólną własnością

• próba wprowadzenia komunizmu

• cechy utopijnego socjalizmu

• formalna współpraca Cromwella z Długim Parlamentem

• dyktatura Cromwella

• większość independencka - po usunięciu z Izby Gmin posłów prezbiteriańskich 1648 r.

• powołanie Najwyższego Trybunału Sprawiedliwości

• władza wykonawcza do Rady Stanu

• zniesienie Izby Lordów

• akt Parlamentu z 19 maja 1649 r. - podstawa prawna ustroju republikańskiego (Anglia jako republika i wolne państwo)

• faktyczna władza w ręku Cromwella

• państwo zwycięskiego bloku mieszczaństwa i szlachty (gentry)

• zamach stanu 1653r. - Cromwell - rozpędził Parlament Kadłubowy

1653 r. - jedyna konstytucja spisana

• władza wykonawcza - Lord Protektor (dziedziczny - ustrój monarchiczny) i Rada Stanu

• władza ustawodawcza - jednoizbowy Parlament (Lord Protektor miał weto zawieszające)

Cromwell jako Lord Protektor dwukrotnie rozwiązywał Parlament i zwoływał go w nowym składzie bądź nawet przez długi okres rządził w ogóle bez Parlamentu

Panowanie dwóch królów, Karola II (1660– 1685) i  jego brata Jakuba  II (1685–1688) - powrót na tron pod warunkiem rezygnacji z polityki absolutyzmu

• powrót dwuizbowego Parlamentu z Izbą Lordów, reprezentującą arystokrację, i Izbą Gmin - mieszczaństwo i gentry

• szanowanie Petycji praw

• prerogatywa królewska - zwierzchnictwo nad Parlamentem

• suspensa

• dyspansa

Stanowiła całkowite zawieszenie mocy ustawy w stosunku do wszystkich osób

Król, nie naruszając ogólnej mocy jakiegoś przepisu prawnego, w drodze przywileju uchylał jego stosowanie bądź w pewnym konkretnym przypadku, bądź w stosunku do konkretnie określonych osób

• torysi - zwolennicy przewagi króla

• wigowie - zwolennicy przewagi Parlamentu

1679 - Karol II

• zabezpieczenie nietykalności osobistej jednostki przed samowolnym uwięzieniem przez organy państwowe

• przepisy proceduralne chroniące skutecznie poddanego przed wszelkim naruszeniem jego nietykalności osobistej ze strony władzy

• o pozbawieniu wolności mógł decydować jedynie sąd - rozszerzenie kontroli sądowej nad działalnością władzy wykonawczej

1688 r.

• obawa przed restytucją katolicyzmu

• wigowie z poparciem torysów wezwali na tron najbliższych protestanckich krewnych króla - Marię i  jej męża Wilhelma Orańskiego, namiestnika Holandii

• położyła ostatecznie kres próbom odrodzenia absolutyzmu

1689 r. - przyznała swobodę wyznania wszystkim protestanckim sektom religijnym - nie zapewniała równouprawnienia katolikom

1689 r.

• wylicza nadużycia władzy dokonywane przez Jakuba  II i Karola II

• ograniczenie władzy królewskiej i rozszerzenie uprawnienień Parlamentu

  • nielegalne wykonywanie przez króla prawa suspensy bez zgody Parlamentu

  • odmówił królowi prawa nakładania jakichkolwiek podatków bez zgody Parlamentu

  • postulat częstego zwoływania Parlamentu

    • 1694 r. kadencja Parlamentu nie może przekraczać trzech lat

    • 1716 r. ustawa o siedmioleciu

1701 r.

• zasady sukcesji tronu - ewentualna sukcesja dynastii hanowerskiej

• monarcha związany jest prawem, co miało zapobiec możliwości odrodzenia się absolutnej

• podstawy niezawisłości sędziowskiej - a może być usunięty z urzędu jedynie na żądanie obu izb Parlamentu

• kostytucyjna zasada odpowiedzialności ministrów za króla - sankcja średniowiecznej procedury impeachmentu - odebrała królowi prawo ułaskawienia ministra oskarżonego bądź zasądzonego w drodze procedury impeachmentu

Konstytucja w znaczeniu materialnym

• Petycja prawa z 1628 r.

• ustawy z 1641 r.

• z okresu restauracji Stuartów – Habeas Corpus Act z 1679 r.

• Bill o prawach z 1689 r.

• ustawa sukcesyjna z 1701 r.

• Wielka Karta Swobód z 1215 r.

Odnosiły się do atrybucji i zasad funkcjonowania Parlamentu (z lat 1628, 1641, 1689, 1701) i do zabezpieczenia wolności osobistej poddanych przed nadużyciem prawa przez władze administracyjne (z lat 1628, 1679, 1701)

• król podlega prawu

• Izba Gmin jest reprezentacją całego narodu

• zasada reprezentacji ogólnonarodowej

• przejęcie władzy nad królem i całą władzą wykonawczą przez Parlament

• król miał jeszcze prawo do:

  • zwoływania i rozwiązywania Parlamentu

  • rozszerzania składu Izby Lordów przez powoływanie nowych parów,

  • sankcji wobec uchwał Parlamentu

• oskarżeni jedynie przez Izbę Gmin o naruszenie prawa i sądzeni przez Izbę Lordów - w  drodze impeachmentu

• usunięcie ministrów z powodu prowadzenia przez nich takiej polityki, która nie podoba się Parlamentowi

Doradcy króla, wchodzili w skład Rady Królewskiej -> Tajnej Rady - komitet w składzie kilku dygnitarzy -> Gabinet

• lord kanclerz

• kanclerz Exchequeru

• później sekretarze stanu

• później byli zwani ministrami

Pierwszy minister (premier) - obejmował przewodnictwo gabinetu

• z partii mającej większość w Izbie Gmin

• żaden z aktów z podpisem króla nie ma mocy prawnej, jeżeli nie jest opatrzony kontrasygnatą (podpisem kanclerza lub zainteresowanego ministra)

• nieodpowiedzialny król, mający prawnie władzę, nie mógł rozkazywać dowolnie przez siebie powoływanym ministrom, lecz mógł im tylko radzić

Cały gabinet brał odpowiedzialność za postępowanie każdego z ministrów

• uniezależnienie się ministrów od króla doprowadziło do ich uzależnienia od Parlamentu, co przy procedurze impeachmentu mogło narażać ich na wielkie niebezpieczeństwo

• nieodpowiedzialność królewska

• istnienie gabinetu odpowiedzialnego prawnie, politycznie i solidarnie za swoją działalność

• dwupartyjny skład Parlamentu

• umożliwia Izbie Gmin ciągłą kontrolę nad rządem (rząd prawnie był tylko organem przybocznym króla, dzierżyciela władzy wykonawczej, faktycznie stał się emanacją Izby Gmin

• brak większości parlamentarnej

• żądanie dymisji całego rządu

• forma sprawowania przez Parlament kontroli nad działalnością polityczną odpowiedzialnych politycznie ministrów

• skrępowanie władzy królewskiej

  • powoływał na premiera osobę zdolną do skupienia większości parlamentarnej, a więc przywódcę (lidera) partii

• możliwość przeciwstawienia się Parlamentowi

• także w wypadku uchwalenia wotum nieufności dla rządu

• niezbędna dla prawomocności ustawy - a król ma zawsze prawo jej odmówić

• Parlament angielski stał się w XVIII w. instytucją suwerenną i wszechwładną, sprawującą kontrolę nad władzą wykonawczą

• nie ma charakteru ustawy zasadniczej - nie jest normą nadrzędną, nie ma hierarchii ustaw

• konstytucją są normy dotyczące wykonywania suwerennej władzy w państwie - zwyczajne ustawy, rozporządzenia, praktyka i różnorodne zwyczaje prawne

• prawne normy konstytucyjne, konwenanse, maksymy

• normy konstytucyjne nie mają w Anglii charakteru nadrzędnego

• elastyczna

• podstawowe ustawy konstytucji angielskiej

• poczucie panowania prawa - wszystkie zasady i  zwyczaje konstytucyjne respektowane są często bardziej niż w innych krajach normy ujęte w formalnych konstytucjach

• wyłoniła się zwyczajowo z panującego w Anglii prawa

System podstawowych urządzeń społeczno-gospodarczych i politycznych, które charakteryzują daną organizację państwową

• system norm (niepisanych ), przepisów, zwyczajów regulujących ustrój państwa

• przedmiot zainteresowań prawa konstytucyjnego

Oznacza ustawę zasadniczą, nadrzędną w hierarchii ustaw, uchwalaną, nowelizowaną i uchylaną w specjalnym trybie, nazywaną także konstytucją pisaną

Monteskiusz nie zrozumiał właściwie angielskiego systemu prawnego ani też prawnych podstaw konstytucji angielskiej, która nie opiera się na trójpodziale władzy, lecz raczej na suwerenności Parlamentu

Funkcje Lorda Kanclerza

• władza ustawodawcza - przewodniczący Izby Lordów

• władza wykonawcza - administracja sądowa

• władza sądownicza - charakterze najwyższego sądu oraz komitetu sądowego Tajnej Rady, wreszcie jako nominalny przewodniczący Sądu Kanclerskiego

• zasada reprezentacji narodowej

• system dwuizbowy

• odpowiedzialność prawna ministrów

• rządy parlamentarne – odpowiedzialność polityczna ministrów

• rządy gabinetowe – odpowiedzialność solidarna ministrów

• osobiste prawa wolnościowe poddanego były prawnie zagwarantowane

• Habeas Corpus Act z 1679 r. - zabezpieczały dostatecznie jednostkę przed nadużyciami ze strony władzy