Kolokwium 21.12.2023

Nauka o sposobach jasnego i ścisłego formułowania myśli, o regułach poprawnego rozumowania i uzasadniania twierdzeń

Zestawienie wyrazów lub wyrażeń treściowo sprzecznych

Zestawienie wyrazów lub wyrażeń o tej samej treści

• proste - składające się z jednego wyrazu

• złożone - składające się z więcej niż jednego wyrazu

• konkretne - desygnaty są zdolne do bytu samoistnego

• abstrakcyjne - nie posiadają bytów

• wyraźne - istnieje zbiór cech desygnatu nazwy, pozwalający odróżnić desygnaty tych nazw od desygnatów innych nazw

• niewyraźne - nie potrafimy podać dokładnej treści nazwy, nie umiemy podać cech charakterystycznych nazwy

• jednostkowe - mające jeden desygnat

• ogólne - mające więcej niż jeden desygnat

• puste - nazwy niemające żadnego desygnatu

• ostre - zakres nazwy w sposób obiektywnie jednoznaczny można określić

• nieostre - które nie posiadają obiektywnej i jednoznacznej granicy

• indywidualne - wskazują na konkretny desygnat bez względu na cechy tego desygnatu

• generalne - wskazują desygnat ze względu na jego cechy

• zbiorowe - ich desygnatami nie są poszczególne rzeczy, lecz przedmioty, które stanowią zbiór poszczególnych rzeczy

• niezbiorowe - ich desygnatami są poszczególne rzeczy, a nie zbiór

• pejoratywne pozytywne

• pejoratywne negatywne

• niepejoratywne

• materialna - supozycji wypowiadamy się o nazwie jako takiej

• formalna - wypowiedź odnosi się do zakresu danej nazwy, mówimy o zbiorze

• prosta - wypowiedź odnosi się do jednostkowo oznaczonego desygnatu

• realne - wypowiedzi dostarczające informacje o desygnatach definiowanej nazwy, zawierają ich charakterystykę; odnoszą się do definiowanego przedmiotu

• nominalne - wypowiedzi o nazwach jako takich (odmiana słownikowa)

• równościowe - zakres definiendum jest zamienny z zakresem definiensa

  • klasyczne - A jest to B o cechach C

  • nieklasyczne

    • alternatywna - definiens wylicza zakres nazwy, których suma tworzy definiendum

    • negatywna - przez przeczenie

• nierównościowe - zakres definiendum jest inny niż zakres definiensa

  • przez postulaty - wypowiedź, w której wyrażono wymogi (minimum 2), jakie spełnić musi obiekt, by zostać uznany za desygnat danej nazwy

  • operacyjna - podanie operacji wiodących do jego utworzenia

  • indukcyjna - definicja zbioru, w którym można wyróżnić elementy wyjściowe i elementy otrzymane z wyjściowych

• sprawozdawcze - informują jak definiowana nazwa jest rozumiana

• projektujące - informują jak (od momentu zdefiniowania) nazwa ta będzie rozumiana

  • regulujące - uściślają znaczenie wyrazu, licząc się z dotychczasowym znaczeniem definiowanej nazwy

  • konstrukcyjne - nie liczą się z dotychczasowym znaczeniem definiowanej nazwy

• idem per idem - odwoływanie się w definiensie do znaczenia definiendum (błędne koło bezpośrednie)

• ignotum per ignotum - język definicji powinien być jasny i znany dla adresata

• inadekwacja - zakres nazwy definiowanej powinien pokrywać się z zakresem zawierającym komunikat o znaczeniu

  • za wąska - zakres definiendum jest podrzędny w stosunku do definiensa

  • za szeroka - zakres definiendum jest nadrzędny w stosunku do definiensa

  • za wąska i za szeroka zarazem - – zakres definiendum pozostaje w stosunku krzyżowania się z definiensem

  • z wykluczającymi się zakreami - zakres definiendum pozostaje w stosunku wykluczania się z definiensem

• przesunięcie kategorialne - wskazanie w definiensie niewłaściwego rodzaju

• ostensywne - wskazanie przykładu

• porównawcze - desygnaty danej nazwy odnosimy do desygnatów nazwy o znanym znaczeniu

• deskryptywne - prezentacja cech desygnatów danej nazwy, ale niebędących cechami ani konstytutywnymi ani konsekutywnymi

• charakterystyka - ujęcie najważniejszych znamion obiektu

• stosunek równoważności -

• stosunek podrzędnośći

• stosunek nadrzędności

• stosunek krzyżowania niezależności - zakresy nazw S i P nie wyczerpują swoich zakresów nazw oraz nie wyczerpują klasy uniwersalnej

• stosunek krzyżowania podprzeciwieństwa - między nazwą, a zaprzeczeniem nazwy do niej podrzędnej; zakresu nazw S i P nie wyczerpują swoich zakresów nazw, ale wyczerpują klasę uniwersalną

• stosunek wykluczanie przeciwieństwa - żadne S nie jest P i żadne P nie jest S

• stosunek wykluczanie sprzeczności - żadne S nie jest P i żadne P nie jest S, natomiast wyczerpują klasę uniwersalną

• partycja - na znajdowanie nazw dla części składowych desygnatów danej nazwy

• podział rzeczowy - segregacja

  • podział metafizyczny - ze względu na cechy

• jednoznaczne kryterium podziału - użyteczne dla podziału

• rozłączność - żaden element podziału nie może być zaliczony do dwóch podzbiorów

• adekwatność - wszystkie wydzielone podzbiory powinny pokrywać się z zakresem nazwy dzielonej, wówczas podział jest wyczerpujący

• dychotomiczny - dwuczłonowy, dwa podzbiory

• politomiczny - wieloczłonowy

• sztuczny - przypadkowe podobieństwo cech wśród desygnatów

• naturalny - charakterystyczne i istotne podobieństwo cech wśród desygnatów

• proste - jednozdaniowe

• złożone - wielozdaniowe

• atomiczne (A jest B) - pewne indywiduum przynależy (albo nie przynależy) do pewnej klasy obiektów

• subsumpcyjne (A jest B) - klasa pewnych obiektów zawiera się (lub nie zawiera się) w innej klasie obiektów

• egzystencjalne (jest A) - klasa pewnych obiektów nie jest (lub jest) pusta

• analityczne - prawdziwość ustalamy na podstawie samego znaczenia zawartych w nich słów

• wewnętrznie kontradyktoryczne - fałszywość ustalamy na podstawie samego znaczenia zawartych w nich słów

• syntetyczne - – sposób ustalenia ich wartości logicznej nie wynika ze znaczenia zawartych w nich słów; wartość logiczną ustalamy przy pomocy zewnętrznego kryterium, na podstawie weryfikacji rzeczywistości

• równoważne - mają taką samą wartość logiczną

• przeciwne - nie mogą być jednoczenie prawdziwe

• sprzeczne - zawsze mają różną wartość logiczną

• podprzeciwieństwo (dopełnianie się zdań) - fałszywość jednego ze zdań przesądza o prawdziwości drugiego zdania, natomiast prawdziwość jednego ze zdań nie przesądza o wartości logicznej drugiego zdania

• ogólnotwierdzące – Każde S jest P – SaP

• szczegółowotwierdzące – Niektóre S jest P – SiP

• ogólnoprzeczące –  S nie jest P – SeP

• szczegółowoprzeczące – Niektóre S nie jest P – SoP

• potwierdzenie

• posiada zawsze taką samą wartość logiczną jak zdanie wyjściowe

  • prawdą jest, że…

• przeczenie

• powoduje zmianę wartości logicznej zdania

  • nieprawdą jest, że…

• p /\ q

• 1000

• jest prawdziwa, gdy wszystkie zdania składowe (p, q) są prawdziwe

  • i, oraz, a także, lecz, a, ale, jak również, pomimo że, chociaż

• p \/ q

• 1110

• jest prawdziwa, gdy przynajmniej jedno ze zdań składowych (p, q) jest prawdziwe

  • lub, albo…albo, bądź

• p _I_ q

• 0110

• jest prawdziwa, gdy jedno i tylko jedno ze zdań składowych (p bądź q) jest prawdziwe

  • albo… albo…

• p -> q

• 1011

• jest prawdziwa, gdy:

  • poprzednik jest fałszywy, a następnik fałszywy lub prawdziwy

  • poprzednik jest prawdziwy i następnik prawdziwy

    • jeśli…, to; gdyby…, to; o ile… to

• p <- q

• 1101

• jest prawdziwa, gdy:

  • poprzednik jest prawdziwy lub fałszywy, a następnik fałszywy

  • poprzednik jest prawdziwy i następnik prawdziwy

    • tylko wtedy…, gdy…

• p <-> q

• 1001

• jest prawdziwa, gdy wszystkie zdania składowe (p, q) mają jednakową wartość logiczną

  • zawsze wtedy i tylko wtedy, gdy; zawsze i tylko wtedy, gdy

• p / q

• 0111

• jest prawdziwa, gdy co najmniej jedno ze zdań składowych (p, q) jest fałszywe

  • co najwyżej… lub…

• p \I/ q

• 0001

• jest prawdziwa, gdy wszystkie zdania składowe (p, q) są fałszywe

  • ani… ani…

• tetyczny - wynika z ustanowienia norm prawnych

• logoiczny - wynika z treści użytych słów

• strukturalny - wynika z prawdziwości racji przesądzającej o prawdziwości następstwa

• przyczynowy - wynika z zawarcia w jednej części zdania przyczyny, a w drugiej skutku