Prawo rzeczowe

• res corporales

• res incorporales

• res in patrimonio

• res extra patrimonium

  • res extra patrimonium divini iuris

  • res extra patrimonium humani iuris

• res mancipi

• res nec mancipi

• res mobiles

• res immobiles

• species

• genus

• rzeczy podzielne

• rzeczy niepodzielne

• rzeczy pojedyncze

• rzezczy złożone

• fructus

  • fructus naturales

  • fructus civiles

Rzeczy materialne, których można dotknąć

• grunt

• niewolnik

Rzeczy niematerialne, których nie można dotknąć; twory abstrakcyjne, istniały w oparciu o prawo obowiązujące (quae in iure consistunt)

• użytkowanie (usufructus)

• zobowiązanie (obligatio)

• spadek (hereditas)

Były to rzeczy mogące prawnie znajdować się w majątku osób prywatnych

Były to rzeczy mogące prawnie znajdować się w majątku osób prywatnych

• rzeczy wyjęte z majątku według prawa boskiego

  • rzeczy poświęcone kultowi religijnemu (res sacrae)

  • rzeczy poświęcone specjalnie kultowi zmarłych (res religiosae)

  • rzeczy oddane pod szczególną opiekę bogów (res sanctae)

• rzeczy wyjęte z majątku według prawa ludzkiego

  • rzeczy z natury swojej służące do powszechnego użytku (res omnium communes)

  • rzeczy należące do państwa rzymskiego lub innych osób prawnych i przeznaczone do użytku publicznego (res publicae, res universitatis)

Były to rzeczy szczególnie wartościowe dla Rzymian

• grunty położone w Italii (wraz z budynkami)

• niewolnicy

  • konieczna mancipatio lub in iure cessio

Były to wszystkie pozostałe rzeczy

• pieniądze

• sprzęty domowe

  • nieformalna traditio

BRuchomości, były to rzeczy nie będące nieruchomościami, w tym także niewolnicy

Nieruchomości, były to grunty i wszystko, co z gruntem jest trwale złączone, zwłaszcza budynki

• dłuższe terminy zasiedzenia

• osobne interdykty posesoryjne

• zakaz pozbywania gruntów posagowych

Rzeczy oznaczone według cech indywidualnych

• rzeczy odznaczające się cechami indywidualnymi

• niezamienne i niezużywalne

Rzeczy oznaczone według przynależności do gatunku

• rzeczy zamienne, „które się waży, liczy lub mierzy”

• mogły być przedmiotem kontraktu pożyczki

• zużywalne - przeznaczenie sprowadzało się do jednorazowego zużycia

Były to rzeczy, które można było podzielić na odrębne części fizyczne bez uszczerbku dla ich istoty i wartości

Były to rzeczy, których nie można było podzielić na części fizyczne bez uszczerbku dla ich istoty i wartości

• można dzielić na części idealne (współwłasność)

Były to rzeczy, które stanowiły pewną całość, w których nie można było wyodrębnić oddzielnych części

Były to rzeczy, które składały się z kilku rzeczy pojedynczych (części składowych), trwale połączonych ze sobą w jedną całość, w taki sposób, że połączenie to tworzyło nową rzecz

Rzecz stanowiąca zbiór kilku rzeczy (pojedynczych lub złożonych) oznaczonych wspólną nazwą, które jako całość służyły temu samemu celowi gospodarczemu

Fructus, były to płody naturalne, pobierane w drodze normalnej eksploatacji gospodarczej rzeczy przynoszących pożytki

• fructus naturales – przychód uzyskiwany okresowo z rzeczy, który wynikał z gospodarczego oddziaływania na tę rzecz

• fructus civiles – przychód uzyskiwany okresowo z rzeczy na podstawie stosunku prawnego

Possesio, władztwo faktyczne osoby nad rzeczą z zamiarem zachowania jej dla siebie

• wykonywane i ochraniane siłami samego zainteresowanego

• zewnętrzny (corpus) - fizyczne władanie rzeczą

• wewnętrzyny (amnimus) - – wola, zamiar osoby władającej faktycznie rzeczą zatrzymania jej dla siebie, element dostrzegalny dopiero po ujawnieniu na zewnątrz

Iure in re aliena

• służebności (servitutes) - zastaw

• emfiteuza

• prawo powierzchni

• władztwo faktyczne, w którym występuje tylko element zewnętrzny

• dzierżyciel nie zamierzał zachować rzeczy dla siebie, lecz sprawował władztwo w cudzym imieniu

• możliwość nabycia prawa własności do rzeczy - poprzez ciągłe posiadanie przez czas określony prawem

• osobna ochrona posiadania (ochrona posesoryjna)

  • possessio civilis

• Possessio civilis

• Possessio naturalis (detentio)

• Possessio ad interdicta

• Quasi possessio

• Possessio iusta

• Possessio iniusta

• Possessio bonae fidei

• Possessio male fidei

• Possessio vitiosae

Władztwo faktyczne sprawowane corpore, ale z wolą podobną do woli właściciela, czyli z zamiarem zatrzymania rzeczy posiadanej wyłącznie dla siebie (animus possidendi) i w oparciu o podstawę uznaną przez prawo cywilne

• doniosłe skutki w sferze prawa własności

• sprawowane przez dłuższy okres czasu, prowadziło do nabycia prawa własności przez zasiedzenie (usucapio)

Władztwo faktyczne sprawowane corpore, ale nie wywierające skutków ani w sferze prawa cywilnego, ani w sferze prawa pretorskiego

• detentorzy sprawowali władzę faktyczną corpore

• nie mieli animus possidendi – woli zatrzymania rzeczy dla siebie

• władztwo sprawowali w cudzym imieniu

• mogli oni sprawować posiadanie, z wszystkimi do niego przywiązanymi korzyściami

• dzierżyciele byli przedłużeniem rąk posiadaczy dla sprawowania władztwa corpore

• uznane i chronione według prawa pretorskiego (nterdykty)

• z ochrony pretorskiej byli dopuszczeni wszyscy posiadacze w swoim imieniu (suo nomine), z wolą zatrzymania rzeczy dla siebie

  • właściciel posiadający

  • posiadacz w dobrej wierze

  • posiadacz w złej wierze

• wierzyciel zastawny (zastawnik) – zwłoka dłużnika pokrycia należności

• prekarzysta - korzystał z cudzej rzeczy ale z obowiązkiem zwrotu na każde wezwanie udzielającego precarium

• depozytariusz sekwestrowy (sequester) – przechowawca rzeczy spornej, o którą toczył się proces

• emfiteuta – dzierżawca wieczysty

• „jak gdyby posiadanie”

• posiadanie rzeczy niematerialnej czyli posiadanie prawa (iuris possessio)

  • pretorska bonorum possessio – posiadanie spadku

• ochrona posesoryjna, jakiej pretorowie udzielali dla ochrony osób, które faktycznie wykonywały służebności

Było to posiadanie słuszne, prawne – posiadanie zgodne z prawem

Było to posiadanie niesłuszne – posiadanie niezgodne z prawem

Było to posiadanie w dobrej wierze

Było to posiadanie w złej wierze

Było to posiadanie wadliwe – nabyte siłą, podstępnie albo prekaryjnie (kiedy prekarzysta nie zwrócił rzeczy na wezwanie udzielającego precarium)

Corpore et animo

• corpus

  • akt objęcia rzeczy w fizyczne władanie musiał być wyraźny

  • poprzez użycie siły

  • traditio - wydanie rzeczy „z ręki do ręki”

• animus

  • przy nabyciu pierwotnym sam akt fizycznego zawładnięcia rzeczą świadczył wystarczająco o woli nabywającego

  • wskazówką co do woli nabywcy był charakter osiągniętego porozumienia (causa possessionis)

Nabycie posiadania następowało tutaj bez wręczenia rzeczy (corpore), a jedynie przez zmianę dotychczasowej podstawy władania (animo) - porozumienie pomiędzy zainteresowanymi osobami

• Traditio brevi manu - przeniesienie posiadania na dzierżyciela, na mocy samej umowy pomiędzy stronami

• Constitutum possessorium - przeniesienie posiadania na mocy samej umowy z nabywcą, przy czym dotychczasowy posiadacz pozostaje nadal dzierżycielem

• za pośrednictwem osób podległych władzy (alieni iuris)

• nabycie posiadania przez osoby wolne, niepodległe władzy (per extraneam personam)

  • co do prokuratora (w interesie właściciela)

  • co do opiekuna (w interesie dzieci)

  • skutki zastępstwa bezpośredniego

• porzucenie rzeczy z zamiarem wyzbycia się posiadania

• utrata corpus powodowała utratę posiadania

• utrata posiadania solo animo, bez względu na corpus

• śmierć posiadacza

  • heredes sui - dziedzice najbliżsi, którzy żyli we wspólnocie domowej ze spadkobiercą

  • heredes extranei - dziedzice zewnętrzni

• przeniesienia rzeczy do grupy extra commercium

Ochrona posesoryjna, gwarantowana przez pretora

Posiadanie wadliwe nabyte od przeciwnika siłą albo potajemnie, albo w sposób prekaryjny

• powstawało tylko przez wadliwe nabycie od przeciwnika (ab adversario) w danym stosunku prawnym czy w procesie

• prekarzysta, który nie zwrócił rzeczy na żądanie udzielającego precarium, stawał się posiadaczem wadliwym tylko wobec niego

• posiadaczy wadliwych pozbawiano ochrony przez to, że poszkodowani mogli utracone w ten sposób mienie odebrać siłą - dozwolona pomoc własna o charakterze aktywnym

Określały granice dopuszczalnej pomocy własnej i były skutecznym środkiem represji przeciwko ich przekroczeniom

Służyły do ustalenia, który z przeciwników utrzyma się przy posiadaniu rzeczy spornej - interdicta duplicia

• interdykt uti possidetis - nieruchomości

  • przy posiadaniu utrzymywał się ten z przeciwników, który w chwili wydania interdyktu był posiadaczem niewadliwym

• interdykt utrubi - ruchomości

  • spór wygrywał ten z przeciwników, który w ciągu roku poprzedzającego wydanie interdyktu dłużej posiadał rzecz sporną w sposób niewadliwy

    • posiadanie nabyte od poprzednika – accessio temporis

Służyły do odzyskania posiadania wyraźnie utraconego - interdicta simplicia

• interdykt unde vi

  • przysługiwał niewadliwemu posiadaczowi nieruchomości, którego wyzuto z posiadania siłą (vis)

  • pretor nakazywał przywrócenie stanu sprzed naruszenia, gdzie nieposłuszeństwo prowadziło do zasądzenia na zapłacenie wartości przedmiotu sporu w pieniądzach

• interdykt de vi armata

  • wyzucie z posiadania przy użyciu siły zbrojnej (vis armata)

  • odrzucono roczny termin jego wniesienia

  • objęto jego ochroną nawet posiadaczy wadliwych

• interdykt de precario

  • przeciw prekarzyście, który nie zwrócił rzeczy otrzymanej w precarium

  • pretor wydawał nakaz zwrotu rzeczy, jeżeli zwrot ten stał się już niemożliwy z winy prekarzysty (dolo malo), to wtedy odszkodowanie pieniężne zastępowało zwrot

• zaostrzenie kontroli nad aktywną pomocą własną

• rozszerzenie ochrony posesoryjnej

• w procesie kognicyjnym interdykty posesoryjne przybrały postać zwyczajnych powództw

• ochrona posesoryjna stała się ochroną sądową