3/24 Conversation
Ua make ka hoa aloha o ko'u hoahanau i inanā ahiahi. He pōhaku'āina ia i lohoia ai. Piha ka hauʻoli o ko'u manaʻo i ka ʻike ʻana iā lāua i ko'u huakaʻi ʻana i Aotearoa i Dekemaba hope loa.
My best friend's husband passed away yesterday evening. He had cancer and was in a hospice. I'm glad I got to see them both on my visit to Aotearoa last December.
A few notes on the translation:
"Ua make" means "passed away"
"Hoa aloha" means "beloved friend/partner"
"Pōhaku'āina" is a respectful term for cancer
"Lohoia" refers to being in hospice care
"Huakaʻi" means "visit" or "journey"
The translation maintains the compassionate tone of the original message while using Hawaiian language and cultural expressions.
I am an emotional wreck:
I've provided two variations:
"He piʻi kai nō wau" - This literally translates to something like "I am a wave-tossed [person]", conveying the sense of being emotionally overwhelmed.
"Ua pāpale ʻia koʻu manaʻo" - This means "My thoughts/emotions have been disrupted/scattered", which captures the essence of feeling like an emotional wreck.
The first option sounds a bit more colloquial and poetic, while the second is more directly descriptive. Both communicate the sense of being emotionally turbulent or in disarray.
3/24 chat
Kai emi
n. Ebbing sea. Lit., decreasing sea.
Kai piha
n., High sea, high tide, full sea, spring tide.
Hau kōhi
Maʻi ʻaʻai cancer (spreading sickness)
Hūpēkole
nvi. Running nose; to sniffle; snotty.
I kuʻu wā liʻiliʻi Raiatea Helm mele
https://www.youtube.com/watch?v=t98vkFBqcbE
Kapa ʻia mai au he hūpēkole
Looking back, was a snotty-nosed kid
A nui aʻe a he wahine uʻi
Until I became a beautiful woman
Hānai (ʻia) au a nui puʻipuʻi
I was raised until I became big and plump
I ka nui miki ʻai a Tūtū
By the scoops of poi from my Tūtū
ʻai a māʻana (Māʻona) a inu a kena
Eat until full and drink until quenched
(ʻo) ke aloha ia a nā kūpuna
That was how kūpuna showed love
ʻo ia ala
Iā ia ala
A nui aʻela lā
Nanea naʻe kou puka lino hao lā
ʻO au kai kapa ʻia mai nei lā
Kai = ka mea i
piukeona
Ke ona
piu
O Hakalanileo ka makua kane a o Hoohoakalani ka makuahine o Kana. He mau alii laua no Hilo mai, ma ka mokupuni o Hawaii. Ua hanau ia mai la o Hakalanileo na Uli a me kana kane. He keiki maikai no o Hakalanileo, a he alii hanohano no hoi. O Hoohoakalani hoi, he wahine iuiu no hoi o ia no Hilo-one mai. A noho pu o Hakalanileo laua me Hoohoakalani he kane a he wahine. Ma hope mai, hanau maila na keiki. He elima a laua keiki, o ia hoi o Kekahawalu, o Lealea, o Haka, o Niheu, a o Kana ka muli loa.
He Kaʻao No Kana
Laniloa, Koʻolauloa, Oʻahu
Ka Moʻokūʻauhau
ʻO Hakalanileo (Hakalanileo?) ka makua kāne a ʻo Hoohoakalani (Hoʻohoakalani?) ka makuahine o Kana(Kana?). He mau aliʻi lāua no Hilo mai, ma ka mokupuni ʻo Hawaiʻi. Ua hānau ʻia maila ʻo Hakalanileo(Hakalanileo?) na Uli (Uli?) a me kāna kāne. He keiki maikaʻi nō | ʻo Hakalanileo (Hakalanileo?), a he aliʻi hanohano nō hoʻi. ʻO Hoohoakalani(Hoʻohoakalani?) hoʻi, he wahine ʻiuʻiu nō hoʻi ʻo ia no Hilo-one mai. A noho pū ʻo Hakalanileo(Hakalanileo?) lāua me Hoohoakalani (Hoʻohoakalani?) he kāne a he wahine. Ma hope mai, hānau maila nā keiki. He ʻelima a lāua keiki, ʻo ia hoʻi ʻo Kekahawalu(Kekahawalu?), ʻo Lealea(Leʻaleʻa?), ʻo Haka(Haka?), ʻo Niheu(Nīheu?), a ʻo Kana (Kana?) ka muli loa.
O keia poe keiki ma mua, he poe kino kanaka maoli ko lakou, a e loaa ana ko lakou ikaika e like me ka loaa ana i na kanaka a pau. Aka, o Niheu nae, he ano kupua paha o ia, no ka mea, he keu hoi kona ikaika. A o Kana hoi, he ano e loa no kona kulana, kona nanaina, a mau ouli hoi.
ʻO kēia poʻe keiki ma mua, he poʻe kino kanaka maoli ko lākou, a e loaʻa ana ko lākou ikaika e like me ka loaʻa ʻana i nā kānaka a pau. Akā, ʻo Niheu (Nīheu?) naʻe, he ʻano kupua paha ʻo ia, no ka mea, he keu hoʻi kona ikaika. A ʻo Kana (Kana?) hoʻi, he ʻano ʻē loa nō kona kūlana, kona nānaina, a mau ʻōuli hoʻi.
Ma mua o kona hanau ana, ua maopopo no ia Uli, he keiki kupanaha keia. I ka puni ana o na mahina i ka makuahine, e manao ana na makua me ka lehulehu, e hanau ana ke keiki. A i ka hala ana o ka puni, he mea haohao ka hanau ole, a he mea pioloke no hoi no ke alo alii a me ka poe ike a pau. Ninau ia na kahuna a me ka poe kilokilo, aole nae he hoomaopopo. Okoa kela pane keia pane. A ninau ia mai hoi o Uli i kana ike, a i aku la keia, he kaula ke keiki a he hana nui no kana ma keia hope aku. He makahiki nae a me eono malama, a laila, hanau mai.
Ma mua o kona hānau ʻana, ua maopopo nō iā Uli, he keiki kupanaha kēia. I ka puni ʻana o nā mahina i ka makuahine, e manaʻo ana nā mākua me ka lehulehu, e hānau (ʻia) ana ke keiki. A i ka hala ʻana o ka puni, he mea haʻohaʻo ka hānau ʻole, a he mea piʻoloke nō hoʻi no ke alo aliʻi a me ka poʻe ʻike a pau. Nīnau ʻia nā kāhuna a me ka poʻe kilokilo, ʻaʻole naʻe he hoʻomaopopo. ʻOkoʻa kēlā pane kēia pane. A nīnau ʻia mai hoʻi ʻo Uli i kāna ʻike, a ʻī akula kēia, he kaula ke keiki a he hana nui nō kāna ma kēia hope aku. He makahiki naʻe a me ʻeono malama, a laila, hānau mai.
A hala ia mau malama a hanau ia mai la no o Kana ma ke ano he pauku kaula i ka po mahina o Kaloa-pau i ka malama o Ikuwa. I kona hanau ia ana, ua kuhihewa na makua me na hanau mua i ke ola pono ole o ke keiki. Eia no nae, i ko Uli nana ana aku i ke keiki, ua ike aku no o ia i ke kino kanaka ona. Na ke kupunahine no (a me na kaikuaana eepa ona) i malama a hanai i ke keiki ma ka uka la o ka wao nahele. A ulu aela o Kana a he kino kanaka no kona, ua mau no nae kona ano kupua e like me kona kaikuaana, me Niheu hoi.
A hala ia mau malama a hānau ‘ia maila nō ‘o Kana ma ke ʻano he paukū kaula i ka pō mahina o Kāloa-pau i ka malama o ʻIkuwā. I kona hānau ‘ia ʻana, ua kuhi hewa nā mākua me nā hānau mua i ke ola pono ‘ole o ke keiki. Eia nō naʻe, i ko Uli nānā ʻana aku i ke keiki, ua ʻike aku nō ʻo ia i ke kino kanaka ona. Na ke kupunahine nō (a me nā kaikua'ana ʻeʻepa ona) i mālama a hānai i ke keiki ma ka uka lā o ka wao nahele. A ulu aʻela ‘o Kana a he kino kanaka nō kona, ua mau nō naʻe kona ʻano kupua e like me kona kaikuaʻana, me Niheu ho‘i.
O Kapepeekauila kahi koa ikaika a kaulana no Haupukele ma Molokai. I kona lohe ana no ka maikai o ka wahine a Hakalanileo, komo iho la ka iini a me ka lili i loko ona. No ia kumu o ia i hele aku ai i ka mokupuni o Hawaii no ke kaua ana ia Hakalanileo. Makemake no o Kapepeekauila e lilo o Hoohoakalani ia ia. A kaua aku la no laua a lilo hoi o Hoohoakalani i ia alii no Molokai, ia Kapepeekauila. A lohe o Kana no ka lilo ana aku o ko laua makuahine aloha i ke koa kaulana no Molokai, ua hoouka kaua aku no na keiki ia Kapepeekauila. I ko laua hiki ana aku ma Haupukele, Molokai, penei ko laua oli ana:
ʻO Kapepeʻekauila kahi koa ikaika a kaulana no Hāʻupukele ma Molokaʻi. I kona lohe ʻana no ka maikaʻi o ka wahine a Hakalanileo, komo ihola ka ʻiʻini a me ka lili i loko ona. No ia kumu ʻo ia i hele aku ai i ka mokupuni o Hawaiʻi no ke kaua ʻana iā Hakalanileo. Makemake nō ʻo Kapepeʻekauila e lilo ʻo Hoʻohoakalani iā ia. A kaua akula nō lāua a lilo hoʻi ʻo Hoohoakalani (Hoʻohoakalani?) i ia ali'i no Molokaʻi, iā Kapepeekauila (Kapepeʻekauila?). A lohe ʻo Kana no ka lilo ʻana aku o ko lāua makuahine aloha i ke koa kaulana no Molokaʻi, ua hoʻouka kaua aku nō | nā keiki | iā Kapepeekauila (Kapepeʻekauila?). I ko lāua hiki ʻana aku ma Haupukele, Molokaʻi, penei ko lāua oli ʻana:
Kapepee—Kapepee-kau-ila—e—,
Homa—i-he maku—a, mau-a,
He wahi-ne he alo—ha,
Kii ma-i mau—a, lape [pale?] po—no,
Hewa o-le, ouko-u, hewa o—le mako-u
Hoi po-no, ka maku-a,
E pi-li, me ke ka-ne,
Ka maku—a, o mau-a,
Hoopa-u, ke kau-a, Me Ha—upu-ke—le.
Kapepeʻe—Kapepeʻe-kau-ila—ē—, Hō ma—i-he maku—a, (o) māu-a,
Kiʻi ma-i māu—a, lape [pale?] po—no,
Hewa ʻo-le, ʻouko-u, hewa ʻo—le māko-u
Hoʻi po-no, ka maku-a,
E pi-li, me ke kā-ne,
Ka maku—a o māu-a,
Hoʻopa-u ke kau-a, Me Ha—ʻupu-ke—le.
Ma keia kaua ana, ua eo no o Kapepeekauila i na keiki a Hoohoakalani, a hoihoi ia aku la ko laua makuahine i Hilo a launa hou aku me ka makuakane me Hakalanileo. He keu io ka hauoli o na makua i na keiki i aloha nui ia.
Ma kēia kaua ‘ana, ua eo nō ‘o Kapepe‘ekauila i nā keiki a Ho‘ohoakalani, a ho‘iho‘i ʻia akula | ko lāua makuahine | i Hilo a launa hou aku me ka makua kāne, me Hakalanileo. He keu ʻiʻo ka hau‘oli o nā mākua i nā keiki i aloha nui ʻia.
I ka hoi ana o ka makuahine, ua hooholo aku la o Kana e kaapuni aku i ka pae aina no ka hoomake ana aku i na moo ino a pau. I ko Kana hiki ana aku i Koolauloa, Oahu, lohe aku la o ia e pili ana i kekahi moo lapuwale. O ia moo ka mea e hana ino ana i na kanaka o ia aina. O Laniloa kekahi lae ma ke ahupuaa o Laie. Ma Laniloa no i kaua aku ai o Kana me ia moo ino. Hakaka aku la laua a make no ka moo ia ia. Ua kua ia aku la no ke poo o ka moo i elima apana a lu ia no hoi i ke kai ma ke ano he hoailona no ua moo nei. O Mokualai, Kukuihoolua, Pulemoku, Mokuauia, a me Kihewamoku na inoa o ua mau moku la. Aia no la ua mau moku nei e lana mau ana i ke kai ma Laniloa a hiki i keia wa nei.
I ka hoʻi ʻana o ka makuahine, ua hoʻoholo akula ʻo Kana e kaʻapuni aku i ka pae ʻāina no ka hoʻomake ʻana aku i nā moʻo ʻino a pau. I ko Kana hiki ʻana aku i Koʻolauloa, Oʻahu, lohe akula ʻo ia e pili ana i kekahi moʻo lapuwale. ʻO ia moʻo ka mea e hana ʻino ana i nā kānaka o ia ʻāina. ʻO Laniloa kekahi lae ma ke ahupuaʻa o Lāʻie. Ma Laniloa nō i kaua aku ai ʻo Kana me ia moʻo ʻino. Hakakā akula lāua a make nō ka moʻo iā ia. Ua kua ʻia akula nō ke poʻo o ka moʻo i ʻelima ʻāpana a lū ʻia nō hoʻi i ke kai ma ke ʻano he hōʻailona no ua moʻo nei. ʻO Mokuālai, Kukuihoolua(Kukuihoʻolua), Pulemoku, Mokuʻauia, a me Kīhewamoku nā inoa o ua mau moku lā. Aia nō lā ua mau moku nei e lana mau ana i ke kai ma Laniloa a hiki i kēia wā nei.
3/28 chat
Kaunakākai
Kaunakahakai
Ulu niu - coconut grove
Kapuāiwa
Ua aha ʻia
Kūhiō
Ka hale ipu kukui
ʻO ka pololei, ʻūlū au
Makemake au i ka inoa ʻo Kūhiō no ka mea, ʻo kona inoa e like me kona ʻano. He kāne kaila ʻo ia, no laila, ke kū nei ʻo ia me kekahi hiō…he stands with a lean 😎
ʻO ia ka pololei
Wīhaku
Pūnālua
https://www.youtube.com/watch?v=i3ZwEAZS2XI
https://docs.google.com/document/d/1W7-2CpwrCVlWNpRyqy7p7Lieyt-b4Mdj/edit?usp=sharing&ouid=102612320897857151856&rtpof=true&sd=true
Last changed13 days ago