Trybunał konstytucyjny

• sądowa kontrola zgodności ustaw z konstytucją to jedna z podstawowych obecnie gwarancji konstytucji (odrzucane przez tradycyjną doktryna francuska)

• w konstytucjach międzywojennych nie było Trybunału Konstytucyjnego, choć toczyły się spory i dyskusje nad jego wprowadzeniem

• w okresie PRL brakowało warunków do stworzenia sądownictwa konstytucyjnego, a dopiero w latach 1980 wprowadzono takie uregulowania, jednak ustawa o TK została uchwalona dopiero w 1985 r. z szeregiem ograniczeń kompetencji, w tym możliwością odrzucenia przez Sejm wyroku TK większością 2/3 głosów

• po 1989 r. utrzymano TK, nie zmieniając jego ograniczeń

• w 1993 r. ważna uchwała TK: jeśli Sejm w ciągu 6 miesięcy nie odrzuci wyroku TK, to staje się on ostateczny

  • pomimo ograniczeń, TK dorobił się bogatego orzecznictwa

• obecny kształt sądownictwa konstytucyjnego – Konstytucja z 1997 r. i ustawa o TK z 1997 r.;

• organ władzy sądowniczej, ale nie jest sądem w rozumieniu art. 175, a jego działalność to nie sprawowanie wymiaru sprawiedliwości

• ma wiele cech wspólnych z sądami, ale jest to odrębny elementem tej władzy

• posiada on odrębne zadania, głównie kontrolę hierarchicznej zgodności norm prawnych i eliminowanie norm niezgodnych z systemem obowiązującego prawa oraz powiązania z politycznymi procesami, takie jak kadencyjność urzędu czy tryb powoływania sędziów, bliższe związki z parlamentem

• niezależność i zasada niezawisłości sędziowskiej stanowią jego charakterystyczne cechy, a nie ma on powiązań z innymi organami sądowniczymi

• składa się z 15 sędziów powoływanych przez Sejm indywidualnie spośród osób wyróżniających się wiedzą prawniczą

  • osoby mające kwalifikacje do bycia sędzią SN lub NSA

  • profesorowie

  • doktorzy habilitowani

• procedura powoływania w Sejmie odbywa się na wniosek Prezydium lub co najmniej 50 posłów, a wybór wymaga bezwzględnej większości głosów przy połowie obecnych posłów

• niezawisłość

  • zakaz reelekcji

  • prawo do powrotu na poprzednie/równoważne stanowisko lub przejścia w stan spoczynku

• nieusuwalność

  • chyba, że skazany prawomocnym wyrokiem sądu lub sąd dyscyplinarny

  • śmierć, zrzeczenie się oraz orzeczenie komisji lekarskiej o trwałej niezdolności do pełnienia obowiązków

  • wygaśnięcie mandatu musi zostać potwierdzone przez ZO TK

• immunitet

  • zgoda na pociągnięcie do odpowiedzialności karnej/aresztowanie wyraża TK w pełnym składzie (2/3 za)

• incompatibilitas

  • z innymi stanowiskami w aparacie państwowym

  • nakaz apolityczności

• Zgromadzenie Ogólne

• Prezes Trybunału Konstytucyjnego

• Wiceprezes Trybunału Konstytucyjnego

• wszyscy sędziowie TK

• zadania:

  • coroczne omawianie działalności TK i problemów z orzecznictwa

  • decyzje dotyczące organizacji pracy TK

    • uchwalanie regulaminu

    • wybór kandydatów na prezesa i wiceprezesa

    • uchwalanie projektu wydatków i dochodów

    • wyznaczanie składów orzekających

    • przydzielanie spraw

  • decyzje dotyczące sędziów

    • uchwalanie wygaśnięcia mandatu

    • zgoda na uchylenie immunitetu

• reprezentuje TK na zewnątrz

• wykonuje czynności związane z bieżącym administrowaniem pracą TK

• kierowanie Biurem TK

• Wiceprezes TK

  • zastępuje Prezesa w razie nieobecności oraz wykonuje obowiązki wynikające z podziału czynności

• obaj powoływani przez prezydenta (obowiązek) spośród kandydatów przedstawionych przez ZO TK

• brak określenia czasu trwania kadencji, ale na pewno możliwe jest zrzeczenie się funkcji prezesa i pozostanie w składzie TK

• kontrola norm:

  • orzekanie o zgodności aktów normatywnych z aktami wyższego rzędu

• orzekanie o skargach konstytucyjnych

• rozstrzyganie sporów kompetencyjnych

• orzekanie o zgodności z Konstytucją celów i działalności partii politycznych

• rozstrzyganie o zaistnieniu tymczasowej przeszkody w sprawowaniu przez prezydenta urzędu

• orzekanie o odpowiedzialności konstytucyjnej

• rozstrzyganie spraw dotyczących ważności wyborów i referendów

• ustalanie powszechnie obowiązującej wykładni ustaw

• istotą kontroli jest orzekanie o hierarchicznej zgodności aktów normatywnych niższego rzędu z aktami normatywnymi wyższego rzędu i eliminowanie tych pierwszych w razie stwierdzenia niezgodności

• dotyczy aktów normatywnych już ustanowionych

• nie stanowi przeszkody do kontroli kolejnych aktów normatywnych

• dotyczy aktów normatywnych przed ich ustanowieniem

• może dotyczyć ustaw przed podpisaniem ich przez prezydenta oraz umów międzynarodowych przed dokonaniem ratyfikacji

• ustawy co do zgodności z Konstytucją i umowami międzynarodowymi ratyfikowanymi ustawą, w tym ustawy budżetowe, ratyfikujące, zmieniające konstytucję (pod kątem procedury z art. 235 K.).

• umowy międzynarodowe co do zgodności z Konstytucją, bez względu na tryb ich zawarcia

• inne przepisy prawa wydane przez centralne organy państwowe co do zgodności z Konstytucją, ratyfikowanymi umowami międzynarodowymi i ustawami, głównie rozporządzenia

  • pojęcie "przepisy prawa" jest szerokie i może obejmować wszelkie akty normatywne zawierające normy prawne

Rozpatrywanie skarg obywateli na niezgodność przepisów z Konstytucją

Decydowanie o sporach między centralnymi konstytucyjnymi organami państwa

Badanie, czy cele i działalność partii politycznych są zgodne z Konstytucją

Decydowanie, czy istnieją przeszkody uniemożliwiające prezydentowi wykonywanie obowiązków

Decydowanie o odpowiedzialności konstytucyjnej najwyższych urzędników państwowych

Sprawdzanie legalności i prawidłowości wyborów oraz referendów

Interpretowanie ustaw w sposób wiążący dla wszystkich organów państwa

Dotyczy aktów normatywnych już ustanowionych, ponieważ rzeczywista treść norm kontrolowanych w procesie kontroli prewencyjnej może ujawnić się dopiero podczas ich stosowania. Orzeczenie o konstytucyjności nie stanowi przeszkody do późniejszej kontroli następczej.

• Dotyczy aktów normatywnych przed ich ustanowieniem. Przypadki dotyczące wyłącznie prezydenta:

  • Ustawy przed podpisaniem przez prezydenta.

  • Umowy międzynarodowe przed dokonaniem ratyfikacji. Prezydent powinien odmówić ratyfikacji, jeśli umowa jest niezgodna z Konstytucją.